1. Từ thời niên thiếu cho đến năm 26 tuổi (1), I-Nhă chỉ lo chạy theo những chuyện vớ vẩn của người đời, đặc biệt ham mê vơ thuật và ao ước được danh tiếng trước mặt người ta.(2)

Một hôm đang khi bị quân Pháp bao vây thành Pamplôna, tất cả mọi người đều đồng ư đầu hàng để thoát chết, v́ thấy không thể nào chống cự lại được. Nhưng I-Nhă đưa ra mọi lư lẽ và thuyết phục được vị chỉ huy trưởng là cứ chống trả. Dù không mấy đồng ư, tất cả các sĩ quan thấy khí phách của I-Nhă cũng lấy làm vững tâm hơn. Đến ngày tấn công, trước khi giao chiến, I-Nhă xưng tội với một người đồng đội.(3) Trận đánh kéo dài một lúc lâu th́ I-Nhă bị trúng đạn, một chân bị gẫy và chân kia cũng bị thương khá nặng.

2. Thấy I-Nhă ngă gục, lập tức cả đơn vị trong thành đầu hàng. Sau khi chiếm được thành, quân Pháp đối xử tử tế với I-Nhă. Sau khi lưu lại tại Pamplona độ mười lăm ngày, họ đặt ông trên một cái cáng và khiêng về đến tận nhà ở thành Loyola.

Thấy I-Nhă nằm lâu ngày và đau rất nặng, người nhà đă nhờ nhiều y sĩ khắp vùng đến chữa trị. Họ thấy nguyên nhân chưa khỏi v́ xương chân của ông chưa được ráp lại đúng chỗ, và họ quyết định mổ chân lại một lần nữa. Thế là I-Nhă bị làm thịt lần thứ hai. Suốt cuộc giải phẫu, cũng như lần trước, và lần sau đó nữa, I-Nhă không hề thốt ra một tiếng nào, chỉ thấy ông nắm chặt hai bàn tay v́ đau điếng.(4)

3. T́nh trạng sức khoẻ càng ngày càng trầm trọng, I-Nhă không thể ăn ống được ǵ và có những triệu chứng sắp chết. Vài ngày trước lễ Thánh Gioan, do không mấy hy vọng I-Nhă sẽ thoát chết, nên người nhà đề nghị ông xưng tội. Sau khi nhận các bí tích rồi, trước ngày lễ Thánh Phêrô và Phaolô, các y sĩ nói rằng, nếu trước nửa đêm không có dấu hiệu nào cho thấy bệnh nhân khá hơn, th́ coi như chắc chắn sẽ chết. I-Nhă thường sùng kính Thánh Phêrô, nhờ ơn Chúa, vào đúng nửa đêm, bệnh nhân cảm thấy bớt đau, và ngày hôm sau th́ hết nguy hiểm.

4. Dần dần các miếng xương dính lại với nhau, nhưng dưới đầu gối lại thấy có một miếng khác ḷi ra khiến chân bị rút ngắn lại và có một cái g̣ trông rất khó coi. V́ đă quyết tâm theo hư danh thế gian, nên I-Nhă hỏi y sĩ có thể cắt bớt miếng xương xấu xí kia được không. Họ trả lời có thể được nhưng sẽ đau đớn hơn lần trước, v́ xương đă lành rồi và việc cưa bớt lại rất công phu. Thế là I-Nhă quyết định chịu cực h́nh chỉ v́ thích như thế. Nghe vậy, ông anh hết hồn bảo rằng, chính ông dù khoẻ mạnh cũng không dám chịu đau đớn ngần ấy. Thế mà I-Nhă đă chịu được như mấy lần trước.

5. Sau khi cắt bớt miếng thịt và cưa xương, để chân khỏi rút ngắn quá, suốt ngày các y sĩ đă xoa nhiều thứ thuốc và kéo chân dài ra bằng các thứ dụng cụ hành hạ bệnh nhân. Tuy nhiên, Chúa ban cho I-Nhă lấy lại sức khoẻ, dù chân vẫn chưa đi được khiến bệnh nhân phải nằm giường.

Dù không thể làm được ǵ, nhưng thấy khoẻ mạnh I-Nhă xin người nhà đem đến mấy cuốn tiểu thuyết kiếm hiệp đọc chơi cho đỡ buồn, v́ ông mê đọc những chuyện phù phiếm viển vông này. Nhưng v́ trong nhà không có cuốn tiểu thuyết nào, nên người nhà mang cho ông một cuốn sánh nhan đề: “Cuộc Đời Chúa Kitô" và cuốn "Đời Sống Các Thánh" viết bằng tiếng Tây Ban Nha.(5)

6. Đọc đi đọc lại, đôi khi I-Nhă cảm thấy thích thú. Lâu lâu bỏ sách xuống một bên, ông suy nghĩ đến những ǵ đă đọc, có khi lại nghĩ sang những chuyện mà ông thường hay nghĩ. Trong số những chuyện vớ vẩn này, có một chuyện thu hút ông đến độ ông mơ màng suốt ba bốn tiếng đồng hồ liền mà không hay. Ông tưởng tượng đến những công việc mà ông sẽ thực hiện để hầu hạ một tiểu thơ kia, rồi cách thức để đi đến nơi nàng ở, những bài thơ và những lời lẽ ông sẽ nói với nàng, và cả những trận đánh thắng quân thù để dâng tặng nàng. Ông say mê và tự phụ quá, nên thấy rằng những việc như thế không thể nào không thực hiện nổi. V́ nàng không phải là một bá tuớc hay công tước phu nhân, nhưng chắc c̣n phải c̣n cao sang hơn thế nữa! (6)

7. Tuy nhiên Thiên Chúa soi sáng giúp I-Nhă bỏ rơi những chuyện tưởng tượng đó và nghĩ đến những ǵ ông đang đọc trong sách. Đọc về Cuộc Đời Chúa và các Thánh, thỉnh thoảng ông dừng lại và tự hỏi ḿnh: "Giá mà tôi cũng làm được những việc như Thánh Phanxicô (thành Assisi) hay Thánh Đa-Minh đă làm th́ sao?" Như thế, ông suy niệm về nhiều việc lành có thể làm được, cũng không thấy khó khăn cho lắm! Mỗi lần như thế, ông lại tự nhủ: “Thánh Phanxicô đă làm việc này th́ tôi cũng phải làm được! Thánh Đa-Minh đă làm được việc kia th́ tôi cũng phải làm!" (7)
. . .

(4) Các bác sĩ phẫu thuật khi giải phẫu cho I-Nhă đă không dùng thuốc mê v́ y khoa thời bấy giờ chưa phát triển như hiện nay.

(5) Cuốn “Cuộc Đời Chúa Kitô” được viết bởi Ludolph of Saxony và cuốn kia do Jacobus de Voragine viết. Chúng ta có thể t́m các cuốn sách của hai tác giả này ở các thư viện Ḍng Tên.

(6) Không ai biết chắc danh tánh của vị tiểu thơ nọ. Có lẽ nàng chính là công chúa Catalina, em gái của hoàng đế Charles V. Vị công chúa này sau kết hôn với John III, vua nước Bồ Đào Nha.