... đón nhận lời là đón nhận người. Lời trở thành một h́nh thức hiện diện và thâm nhập của người nói trong người đón nhận ...

Trên đây là một thí dụ tập hợp rất nhiều mẫu tác động của lời "nói với". Thực ra lời nào cũng mang cả hai chức năng "nói về" và "nói với". Chức năng "nói về" cho ta một nội dung, c̣n chức năng "nói với" gây cho ta một "phản ứng" đối với nội dung hoặc đối với người nói, hoặc đối với cả hai. Ở mức độ cao nhất của sự phối hiệp giữa hai chức năng này là lời của t́nh yêu; v́ ở đây "nội dung" và "người nói" là một. Lời tỏ t́nh bộc lộ ư hướng và toàn thể con người của người nói đang nghiêng về phía người được nói với, và mời gọi đón nhận người nói. Và ở đây th́ đón nhận lời là đón nhận người. Lời trở thành một h́nh thức hiện diện và thâm nhập của người nói trong người đón nhận. Con người bằng xương bằng thịt không thể nhập vào nhau, nhưng con người "biến thành lời" th́ thâm nhập được và ở lại măi trong trong người đă tiếp nhận. Lời tỏ t́nh được tiếp nhận sẽ lớn lên và trở thành lời thề thốt, lời thề thốt chân thật thâu tóm và điều khiển cả cuộc đời hai người "một lời đă trót thâm giao, - dưới dày có đất, trên cao có trời, - dẫu rằng vật đổi sao dời, - tử sinh cũng giữ lấy lời tử sinh".

Lời thề của t́nh yêu không chỉ ứng dụng cho hai người nam nữ, mà cũng c̣n có những đối tượng cao cả hơn nữa, như lời thề với Tổ Quốc của Trần Hưng Đạo: "không dẹp xong giặc Nguyên, th́ không về đến khúc sông này nữa". Lời thề ấy không chỉ tác động đến một người, mà đến cả một đoàn quân, cả một dân tộc.

Chính v́ lời là một h́nh thức hiện diện của người nói trong người tiếp nhận, nên ta thường thấy ḷng tưởng nhớ một người được thâu gọn trong một lời nào đó của người ấy: cha mẹ xa con thường nhớ lời cuối cùng của con, và ngược lại cũng thế. Và khi lời ấy bày tỏ một ước nguyện, th́ nó tác động vô cùng mănh liệt. Ước nguyện của Kiều trước khi ra đi được cha ghi nhận: "Lời con dặn lại một hai, - dẫu ṃn bia đá dám sai tấc vàng". C̣n lời của Nguyễn Phi Khanh dặn Nguyễn Trăi th́ đă thay đổi cả cuộc đời Nguyễn Trăi, mở cho ông cả một chân trời, và c̣n bao người khác đă vươn tới những tầm kích cao cả nhờ một lời của người yêu, người bạn, người đồng chí.

Ngay trong cuộc sống hằng ngày ta đều có kinh nghiệm về sức tác động của lời. Lời có thể gây dựng t́nh yêu hay hận thù, có thể hàn gắn một t́nh yêu đang rạn nứt hay phá vỡ một t́nh yêu đang tốt đẹp, lời có thể gây được những t́nh cảm tốt đẹp nhất, mà cũng có thể gây nên những t́nh cảm xấu xa nhất. V́ thế mà chúng ta có câu tục ngữ: "Lưỡi không xương nhiều đường lắt léo", c̣n nhà thơ ngụ ngôn nỗi tiếng của Hylạp là Êdốp đă diễn câu chuyện món ngon nhất và món tồi nhất: Êdốp là một người trí thức bị bắt làm nô lệ, chủ bảo ông ra chợ mua miếng thịt ngon nhất. Ông mua cái lưỡi đem về làm món ăn. Hôm sau chủ bảo đi mua miếng thịt dở nhất, ông cũng mua cái lưỡi... Chủ hỏi tại sao miếng ngon nhất cũng là cái lưỡi, miếng tồi nhất cũng là cái lưỡi, th́ ông trả lời: "V́ từ cái lưỡi xuất phát những điều tốt nhất và cũng từ cái lưỡi xuất phát những điều xấu nhất". Thánh tông đồ Giacôbê th́ dành một đoạn dài trong bức thư của ngài để nói về cái lưỡi, v́ nó như cái bánh lái của con tàu, tuy nhỏ mà điều khiển cả con tàu theo ư người lái tàu, như tia lửa có thể làm bốc cháy cả một khu rừng... Loài vật nào con người cũng thuần hóa được, nhưng cái lưỡi th́ không người nào thuần hóa được (x.thư Gia-cô-bê 3,3-12).

Trước khi kết thúc phần này ta có thể ghi nhận một điều về sức sáng tạo của lời. Với chức năng "nói về" lời có thể tạo nên những phong cảnh, những nhân vật, những câu chuyện trong trí người đọc. C̣n với chức năng "nói với" th́ sức sáng tạo của lời thật kinh khủng, cả tích cực lẫn tiêu cực: lời có thể tạo nên những tâm t́nh tốt đẹp, những cuộc đời, những con người, cả một xă hội, cả một thế giới: ngược lại lời cũng có thể phá hủy tất cả, những t́nh cảm, những cuộc đời, những con người, cả một xă hội, cả một thế giới. Điều này ngày nay chúng ta thấy được rơ hơn với nguy cơ chiến tranh hạt nhân: một lời của người có quyền ra lệnh dùng vũ khí hạt nhân là cả hành tinh này thành tro bụi!

Chính cái sức mạnh vô h́nh kỳ diệu của lời người là một sự tham dự vào quyền năng tạo dựng siêu vượt của Thiên Chúa, nên Thiên Chúa cũng đă dùng lời người để nói với con người và cho con người được dùng lời diễn tả Thiên Chúa và nói với Thiên Chúa. Lời Thiên Chúa cũng có hai chức năng "nói về" và "nói với". Lời Thiên Chúa "nói về" Thiên Chúa là mặc khải, "nói về" vạn vật là tạo dựng; cả hai lời mặc khải và lời tạo dựng đều là "nói với" loài người. Chức năng "nói với" của Lời Thiên Chúa là Lời T́nh Yêu mời gọi và dẫn đưa con người vào tận cơi sâu thẳm nhất của Thiên Chúa, tức là thông dự chính cuộc sống mật thiết của Ba Ngôi Thiên Chúa.

• • •

Phần 2