Các Hình Ảnh Về I-Nhã

ĐH 2007.03 | Họp Mặt Vùng

Trang chính Bao DH 2007 2007-03
.
Ch.1 - Các Hình Ảnh Về I-Nhã Trích Sách Mắt Thấy Tai Nghe


	S J V N

	CÁC HÌNH ẢNH VỀ I-NHÃ (SJVN và thân hữu chuyển ngữ từ “Images of Ignatius”, trích sách Eyes to Seem Ears to Hear của David Longsdale) Nếu muốn thấy rõ được sự thích hợp của linh đạo I-nhã cho thời đại ngày nay, chúng ta cần có một vài hiểu biết về bản thân ngài, về con người của ngài trong hoàn cảnh và thời đại ngài đã sống. Trong chương này, tôi muốn phác họa một vài nét về con người I-nhã, nhưng không chỉ là đơn thuần kể lại vắn tắt câu chuyện của ngài. Các biến cố chủ yếu trong cuộc đời I-nhã đã được nhiều sách vở đề cập đến[i], và tôi nghĩ rằng độc giả đã có một hiểu biết cơ bản về ngài. Vì thế ở đây, tôi sẽ trình bày về I-nhã qua một vài hình ảnh chính: một anh hùng lãng tử, một quan chức và chiến sĩ, một người lữ hành và một nhà truyền giáo. Các hình ảnh này có tầm quan trọng đối với cách nhận thức của I-nhã về chính mình, hoặc có ảnh hưởng đáng kể đến việc hình thành lối suy nghĩ và quan điểm của ngài. Ngoài ra, có một hình ảnh khác, tuy không nổi bật nhưng không kém phần quan trọng, có thể coi là một cái bóng hoặc một hình ảnh đối nghịch luôn ẩn hiện đằng sau cuộc đời I-nhã. Đó là hình ảnh của người theo đuổi sự nghiệp giáo sĩ. Để hiểu I-nhã đầy đủ hơn, ta phải xem xét cả hình ảnh này nữa. Lẽ dĩ nhiên, ở một mức độ nào đó, những hình ảnh này trình bày những giai đoạn tuần tự của cuộc đời I-nhã. Ngài là một anh hùng lãng tử, một quan chức triều đình và một chiến sĩ trước khi trở thành một người lữ hành. Hình ảnh một nhà truyền giáo đã từ từ hình thành nơi ngài qua những năm hành hương, và chỉ hoàn toàn thấy rõ sau giai đoạn học tập. Nhưng thật là lầm lẫn nếu ta tách biệt một cách máy móc các hình ảnh hoặc các thời kỳ ra khỏi nhau. Nó không phải như I-nhã đã hoàn toàn trút bỏ sau lưng các vai trò cũ và ảnh hưởng của chúng, mỗi khi ngài sang một giai đoạn kế tiếp trong đời. Những gì ngài đã trải qua trở thành một phần vĩnh viễn trong nhân cách toàn bộ của ngài, góp phần tạo nên con người I-nhã của những năm về sau. Cũng như các giai đoạn của một cuộc hành trình hoặc một tiến trình trưởng thành, những hình ảnh khác nhau ấy cũng giống như các tấm phóng ảnh được chiếu lên một màn hình vậy. Mỗi hình ảnh riêng biệt đều có ý nghĩa và tầm quan trọng riêng, nhưng khi được đặt chồng lên nhau, chúng tạo thành một bức tranh tổng hợp, đầy thú vị, và phức tạp hơn, trong đó mỗi hình ảnh đều góp phần. Hoặc, nói một cách khác, các hình ảnh ấy có tác dụng như một họa sĩ sử dụng nhiều lớp sơn dầu và véc-ni trong khi vẽ một bức chân dung, để tạo ra bức tranh cuối cùng như ý muốn. Khi bức tranh hoàn tất, ta sẽ không còn trực tiếp thấy được một vài lớp sơn ấy nữa, nhưng mỗi lớp đều đã đóng góp phần riêng biệt của mình cho bức tranh. Nếu ta bỏ đi một lớp nào trong đó, nó sẽ thành một bức tranh khác. Các hình ảnh người anh hùng lãng tử, người chiến sĩ, người lữ hành và nhà truyền giáo, cùng với hình ảnh đối nghịch của người theo đuổi nghiệp giáo sĩ, tự chúng không thêm gì vào chân dung hoàn chỉnh chi tiết của I-nhã, nhưng chúng phác thảo một bức ký họa về I-nhã không phải là không chính xác.


	NGƯỜI ANH HÙNG LÃNG TỬ ... có một chuyện thu hút ông đến độ ông mơ màng suốt ba bốn tiếng đồng hồ liền mà không hay. Ông tưởng tượng đến những công việc mà ông sẽ thực hiện để hầu hạ một tiểu thơ kia, rồi cách thức để đi đến nơi nàng ở, những bài thơ và những lời lẽ ông sẽ nói với nàng, và cả những trận đánh thắng quân thù để dâng tặng nàng. Ông say mê và tự phụ quá, nên thấy rằng những việc như thế không thể nào thực hiện nổi. Vì nàng không phải là một bá tuớc hay công tước phu nhân, nhưng chắc còn phải còn cao sang hơn thế nữa! (Tự thuật, 6) Khi còn là một thanh thiếu niên, I-nhã bị lôi cuốn vào các tiểu thuyết, loại truyện phổ biến vào thời đó. Vài năm trước khi qua đời, trong khi kể lại cho Luis Goncalves da Câmara câu chuyện đời mình, I-nhã đã nói rằng khi bắt đầu cuộc hành hương trên đường đi lên Monserrat, trong đầu ngài “đầy dẫy những cuộc phiêu lưu của Amadis de Gaul và những sách tương tự”. Vì thế ngài đã quyết định bắt chước họ và quyết định cởi bỏ quần áo thường mặc, mang huy hiệu Chúa Kitô và canh thức suốt đêm trước bàn thờ Đức Mẹ tại Monserrat, không ngồi, không nằm, nhưng đứng hoặc quỳ, y như một hiệp sĩ. (Tự thuật, 17) Là một cận thần trẻ đầy nhiệt huyết, trước tiên trong nhà quan Juan Velazquez de Cuellar, Trưởng Ngân Khố Castile, và sau này tại triều đình Don Antonio Manrique de Lara, Công tước của Najera và Phó vương Navarre, I-nhã đã hấp thụ và thấm nhập các luồng tư tưởng cùng nhiều giá trị tốt cũng như xấu nhất gói ghém trong các sách vở ngài ưa đọc. Những gì mà thế giới văn chương đem lại cho ngài thì cũng khá quen thuộc: câu chuyện về những nhóm hiệp sĩ hợp sức phục vụ vua của họ và đồng hành với nhau; những cuộc phiêu lưu của các hiệp sĩ đơn thân độc mã hoặc cùng đi với các bạn đồng hành; các câu chuyện truyền kỳ về những trận đấu quyết liệt sinh tử giữa các hiệp sĩ với đám yêu tinh, quái vật, rồng và phù thủy cũng như chạm trán với các hiệp sĩ khác, thường là để giải cứu các công nương bị bắt cóc hoặc bị bùa phép, và lẽ dĩ nhiên, đó luôn luôn là các nữ nhân trẻ đẹp; các câu chuyện về phép thuật và biến hóa; các câu chuyện tình cảm say đắm, trung thành và phản bội, trong đó các hiệp sĩ có những chiến thắng oanh liệt và họ trải qua muôn vàn đau khổ vì vị công nương họ phục vụ. Trong những câu chuyện này, I-nhã tìm được một thế giới mộng mơ để có thể chìm đắm hàng giờ trong đó. Nhưng ngoài ra ngài cũng còn gặp trong đây một hệ thống các giá trị và kiểu mẫu đủ thực tế để hướng dẫn ngài trong đời sống và hành vi của mình.[ii] Khi ngài bắt đầu “mặc lấy giáp phục Chúa Kitô”, I-nhã vẫn chưa từ bỏ ngay lập tức cách nhìn và những ý tưởng của một hiệp sĩ chưa định hướng. Thoạt đầu, ngài vẫn còn hiểu về việc theo Chúa cách thô thiển. Độc giả của các tiểu thuyết bình dân có thể dễ dàng nhận ra và thậm chí còn khen ngợi mưu mẹo của ngài khi gặp người Hồi giáo ngay sau khi rời Loyola (Tự thuật, 14-16). Sau này, chính I-nhã cũng nhìn nhận lúc bắt đầu đi hành hương là thời gian ngài vẫn còn “mù mắt”; tuy nhiên, ngài đã có “ước ao lớn được phụng sự Thiên Chúa tới mức cao nhất trong hiểu biết của mình”. Và đó là điều đã dẫn ngài đi tới. Chúng ta không nên cho rằng I-nhã chỉ tiếp thu những cái bề ngoài hời hợt của các tiểu thuyết mà không chú ý đến các giá trị sâu xa hơn của chúng. Ít ra, một số giá trị cốt lõi mà ngài vẫn giữ một thời gian dài đều đã bén rễ từ tiểu thuyết. Vào đầu thế kỷ mười sáu, chế độ phong kiến đang đi đến chỗ chấm dứt, ngay cả trong các vùng khá bảo thủ của bắc Tây Ban Nha. Tuy nhiên, các tiểu thuyết vẫn chất chứa dưới hình thức lý tưởng một số giá trị phong kiến đẹp nhất, và các lý tưởng này đã nung đốt trí tưởng tượng trẻ trung của I-nhã. Một trong những giá trị đã được các tiểu thuyết này lý tưởng hóa là quan hệ phong kiến giữa một hiệp sĩ chư hầu và một lãnh chúa cấp cao hơn mà người đó phục vụ. Cả người hiệp sĩ chư hầu lẫn vị lãnh chúa đã tình nguyện bước vào quan hệ này qua một nghi thức quỳ lạy mang tính biểu tượng. Trong các ví dụ điển hình, nền tảng của quan hệ này là lòng mộ mến. Cả người hiệp sĩ lẫn vị vua đảm nhiệm những trách nhiệm nhất định với nhau trên căn bản tình bạn hỗ tương. Đối với người hiệp sĩ, trách nhiệm chủ yếu bao gồm các công việc phục vụ, hỗ trợ và góp ý với lãnh tụ của mình khi được gọi; và người hiệp sĩ ước mơ làm nổi bật chính mình qua việc phục vụ đó. Bằng sự quan tâm cá nhân và chú ý đặc biệt, vị vua sẽ trở thành người thủ lãnh và bạn hữu của hiệp sĩ, ngài sẽ ban cho người ấy các phương tiện sống và sự che chở. Trong nguyên tắc hành xử dựa trên từ mối tương quan này, đặc tính được đánh giá cao nhất cho người bầy tôi là lòng trung tín, dũng cảm và sẵn sàng chịu đau khổ để phục vụ vị chúa của mình, cùng với sự quảng đại hướng về ngài và các hiệp sĩ khác. Vị vua cũng được ngưỡng mộ vì lòng thành tín và quảng đại đối với các hiệp sĩ thân cận của mình. Quan hệ này và các đặc tính nêu trên đều nằm trong số các ý tưởng mà I-nhã đề cao trong giai đoạn hoán cải. Chúng mang lại một mô hình mà ngài đã sao chép lại khi đi theo Đức Kitô. Ngài trở nên người hầu cận và là hiệp sĩ đồng hành của Đức Kitô. Dĩ nhiên ngài không phải là người đầu tiên sử dụng mô hình ấy theo cách này, ngài tình cờ bắt gặp mô hình trên trong khi đọc sách. Phần mở đầu trong cuốn sách Flos Sanctorum (Hạnh Các Thánh) của Vagad, một trong hai cuốn sách ngài đọc để giết thì giờ trong những tháng ngày dưỡng thương khó nhọc ở Loyola, đã khai triển chủ đề các thánh như những hiệp sĩ của Thiên Chúa. Tuy nhiên, sách Linh Thao sử dụng rộng rãi các ngôn ngữ và hình ảnh của các tiểu thuyết và thời đại phong kiến, đặc biệt trong bài Tiếng Gọi của Vua và Suy Niệm về Hai Cờ Hiệu. Mặc dù chúng ta không tìm thấy ngôn ngữ và những hình ảnh này nhiều trong các văn thư của I-nhã ngoài sách Linh Thao, chúng rõ ràng đại diện cho các giá trị và phẩm chất quan trọng đối với ngài vào khoảng thời gian hoán cải, mà các phiên bản sách Linh Thao được cập nhật sau này không bao giờ loại bỏ chúng cả.[iii] Mặc dù về sau này, I-nhã đã xác định rằng các mộng mơ về đời hiệp sĩ đã cuốn hút ngài là hư danh và trần tục, nhưng một số các giá trị sâu xa hơn mà các câu truyện ấy hàm chứa, rõ ràng là đã ảnh hưởng đến ngài nhiều hơn ngài tưởng. Có lẽ đằng sau hình ảnh của I-nhã về một tu sĩ Dòng Tên, như là một người có thể đi khắp cùng thế giới để đáp ứng một nhu cầu khẩn thiết nhằm phục vụ Đức Kitô, thấp thoáng một hình ảnh phong phú, huyền bí của một hiệp sĩ thánh chiến, sẵn sàng lao vào các cuộc mạo hiểm vì lòng nhân từ và để góp sức theo lời mời của vị vua của mình.


	VIÊN QUAN TRIỀU ĐÌNH VÀ CHIẾN SĨ “Những ai ước ao được phục vụ như một chiến sĩ của Thiên Chúa dưới cờ thập giá trong Dòng chúng tôi, là Dòng khao khát được mang danh Chúa Giêsu, và phục vụ chỉ một mình Chúa và Giáo hội là hiền thê của Ngài...”[iv] Là một thanh niên, I-nhã vừa là một quan chức triều đình, vừa là một chiến sĩ, nhưng chúng ta nên nhớ rằng ở Tây Ban Nha vào thế kỷ mười sáu, hai chức nghiệp này không phân biệt rõ ràng. Các ảnh hưởng của tiểu thuyết và những lý tưởng hình thành nên con người I-nhã đã hòa trộn và cùng tác động với kinh nghiệm của ngài như một quan chức và chiến sĩ. Điều này không làm chúng ta ngạc nhiên khi nhớ lại rằng cả hai vai trò xuất hiện trong môi trường văn hóa của xã hội phong kiến thời hậu trung cổ và các tiểu thuyết, thường trình bày các quan hệ và giá trị phổ thông của thời phong kiến trong một hình thức cô đọng và lý tưởng hơn. Tuy nhiên, khi nhìn vào hình ảnh I-nhã người chiến sĩ, cần lưu ý về sự khác nhau giữa thời đại của ngài và của chúng ta, bằng không chúng ta sẽ hiểu sai về hình ảnh này. Trước hết, I-nhã chưa bao giờ tỏ ra bối rối như chúng ta hiện nay khi ngài dùng ngôn từ quân sự để diễn tả sứ mạng của chính ngài, của Giáo hội, của Dòng Tên và thậm chí của cả Đức Giêsu. Tây Ban Nha khác với các quốc gia châu Âu khác, vì “những người Môrô” (Tây Ban Nha lai hoặc gốc Ả-rập), những người được coi là dân ngoại và là kẻ thù truyền kiếp của thế giới Kitô, không phải là những người đang sống tại một vùng đất xa xôi, nhưng là những người có thế lực và bị căm hận ở Tây Ban Nha một thời gian dài trước khi có cuộc Tái Chinh Phục năm 1492. Sau này, trong thời đại của I-nhã, vẫn có những biến cố làm sống động tinh thần thánh chiến. Khi I-nhã còn niên thiếu vị anh hùng vĩ đại của cuộc Tái Chinh Phục, người được gọi là vị “Đại Tướng”, vẫn còn ghi dấu những chiến công ở Ý, mặc dù không phải là chống lại “những người Môrô”. Áp lực của Hồi giáo trên thế giới Kitô vẫn tiếp diễn trên bộ và trên biển, và mối quan tâm lớn nhất luôn trở đi trở lại của Hoàng đế Carlos và người em là Vua Ferdinand là làm sao quét sạch họ. Các cuộc hành quân ấy được kể như, nói một cách đơn giản, là các cuộc thánh chiến. Vì thế, có một tinh thần thánh chiến bàng bạc khắp nơi trong khi vua và các “đại tướng” của ngài có khuynh hướng đóng vai trò những người lãnh đạo các Kitô hữu đi tìm chiến thắng trên dân vô đạo.[v] Khi Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và các quốc gia châu Âu khác đã thực dân hóa các vùng đất và các dân tộc Á châu và Mỹ La-tinh bằng sức mạnh, họ đã không ngượng ngùng gì khi đem Kitô giáo vào và buộc các dân bản xứ phải chấp nhận tôn giáo này dưới sự đe dọa diệt chủng. I-nhã và các người đồng thời chưa có sự nhạy cảm của chúng ta ngày nay về chủ nghĩa thực dân cũng như mối liên kết giữa Kitô giáo và việc chinh phạt. Các chiến binh thánh chiến ngày xưa hóa thành những người chinh phạt mới. Vì thế, khi I-nhã mô tả cảnh Đức Giêsu nói những lời như “Ý muốn của ta là đi chinh phục cả thế giới và mọi kẻ thù” (LT 96), thì ngài chỉ sử dụng ngôn ngữ của thời đại ngài mà không có sự nhạy cảm của thời đại ngày nay về sự phù hợp của loại ngôn ngữ này. Ít ra, trong những ngày đầu nghiêm chỉnh sống đời môn đệ , I-nhã đã xem các người ngoài Kitô giáo là dân vô đạo, những người phải được chinh phục về cho Đức Kitô, và cái nhìn này đơn giản chỉ phản ánh thái độ của thời ấy.[vi] Giữa thời đại của I-nhã và chúng ta có sự khác biệt quan trọng về ý nghĩa của hình ảnh người chiến sĩ. Về phương diện này chúng ta phải nhớ rằng I-nhã sống gần thời kỳ trận chiến Agincourt (1415) hơn là trận Waterloo (1815). Trong chiến tranh hiện đại, chúng ta thường hình dung các đạo quân khổng lồ gồm hàng trăm hàng ngàn người được chở đi một khoảng đường xa bằng các phương tiện vận tải cơ giới hóa, bằng đường bộ, đường biển hay hàng không. Vào thời I-nhã, các đạo quân nhỏ hơn nhiều, cơ cấu tổ chức cũng ít phức tạp hơn, và trong khi các sĩ quan đi ngựa, thì đa số quân lính đều đi bộ. Sức công phá của vũ khí được sử dụng cũng yếu hơn, và những người cùng cấp bậc với I-nhã đều phải giỏi cận chiến. Một người lính và nhất là một sĩ quan đóng vai trò chủ động nhiều hơn là một bộ phận trong guồng máy chiến tranh như trong quân đội ngày nay. Tính chất của việc chiến đấu và vị trí lãnh đạo của người sĩ quan đòi hỏi nơi ông một mức độ sáng tạo, điêu luyện trong kiếm thuật, khả năng thôi thúc người khác bằng gương sáng bản thân, can đảm và dũng cảm trước hiểm nguy đối với mạng sống và danh dự của ông. I-nhã nói về bản thân ngài tại Pamplona: Một hôm đang khi bị quân Pháp bao vây thành Pamplona, tất cả mọi người đều đồng ý đầu hàng để thoát chết, vì thấy không thể nào chống cự lại được. Nhưng I-nhã đưa ra mọi lý lẽ và thuyết phục được vị chỉ huy trưởng là cứ chống trả. Dù không mấy đồng ý, tất cả các sĩ quan thấy khí phách của I-nhã cũng lấy làm vững tâm hơn. (Tự thuật, 1) Khi I-nhã bị thương, những người khác đều xin hàng. Quãng đời chiến sĩ của I-nhã đã đem lại cho ngài kinh nghiệm về tình bằng hữu và tình đồng chí thắm thiết. Đặc biệt trong thời chiến, vị lãnh chúa và các hiệp sĩ của ông chia sẻ cùng một đời sống như nhau: thức ăn, tiện nghi, đi với nhau trên những hành trình dài, chia sẻ mọi hoạn nạn cũng như vinh quang. Họ dựa vào nhau để được giúp đỡ, hỗ trợ và bảo vệ trong những hiểm nguy thực sự có thể gây thương tích hoặc tử vong. Họ phải tin tưởng vào lòng trung thành của nhau, cộng tác chặt chẽ với nhau trong mọi công việc khó khăn và nguy hiểm. Tất cả đều dựa trên và có thể tạo ra những mối liên kết chặt chẽ của lòng mến cá nhân và tình bạn thân thiết. Hiển nhiên trong các bài Linh Thao, ta thấy thứ kinh nghiệm này đã nhuận sắc cách I-nhã hiểu về tương quan của ngài với Đức Giêsu (LT 96-100). Có lẽ nó cũng đã giúp ngài đặt nền tảng và hình thức cho việc giao kết với các bạn đầu tiên của ngài. Sự mô tả ngắn gọn rất đặc trưng của I-nhã về tình yêu trong sách Linh Thao không gợi lên sự đam mê cuồng nhiệt của người hiệp sĩ với giai nhân của mình như trong các tiểu thuyết cho bằng sự cam kết tuy mộc mạc nhưng thực lòng, và sự đồng tâm hiệp ý cũng như chia sẻ cuộc sống giữa những người bạn: “tình yêu phải thể hiện trong hành động hơn là trong lời nói”; và: tình yêu cốt ở sự thông truyền giữa hai bên, đó là người yêu thì trao tặng và thông truyền cho người mình yêu cái mình có hoặc trong số những cái mình có hay có thể, và cũng vậy, ngược lại, người được yêu đối với người yêu ; cho nên nếu người này có kiến thức, thì họ đem nó cho người không có; nếu có danh vọng, nếu có tiền của [cũng vậy]; và cả hai người cho nhau như thế. (LT 230) I-nhã là một người bạn tốt, và đặt tình bạn lên vị trí rất cao. Ngài mô tả nhóm của ngài và các bạn đồng hành như “những người bạn trong Chúa”. Ngài giữ được tình bạn với nhiều người trong nhiều năm, nhất là với những người đã đối xử tốt với ngài khi ngài còn là một người lữ hành nghèo khó. Ngài giữ liên lạc bằng thư từ với các bạn hữu, cả nam lẫn nữ. Một số lá thư hay nhất của ngài là những lá thư viết cho bạn hữu, cho thân thuộc của các tu sĩ dòng Tên, hoặc chỉ là người quen biết, vào những dịp ngài nhận được tin tức về một sự kiện nào đó, dù là vui hay buồn, quan trọng đối với họ.[vii] Khi I-nhã và các bạn của ngài đang cố gắng quyết định xem có nên ràng buộc mình bằng lời khấn vâng phục một người trong số họ không, họ đã xem tình bạn thân thiết nảy nở giữa họ là dấu chỉ rằng họ nên nỗ lực duy trì vĩnh viễn mối liên kết với nhau.[viii] Trong một lá thư từ phương Đông, Francisco Xavier đã kể rằng ngài đặt chữ ký của các bạn ngay sát trái tim mình khi đi khắp nơi. Thậm chí một lá thư của I-nhã nặng lời khiển trách Diego Lainez, một trong những bạn đường đầu tiên, cũng đã được đáp lại với một chứng từ cảm động về giá trị của tình bạn giữa Lainez với I-nhã. Khi Simão Rodriguez, một bạn đường khác, càng ngày càng cư xử cách sai lầm và rối loạn, I-nhã vẫn không mất đi tình cảm và lòng quảng đại với ông. Và khi I-nhã bắt đầu viết Hiến luật Dòng Tên, ngài coi tình bạn và việc liên lạc bằng thư từ là các mối dây sẽ hiệp nhất các thành viên nhất thiết phải tản mác của Dòng.[ix] Trong mối giao kết bạn hữu, I-nhã có khả năng và tự do để quảng đại hiến mình phục vụ những người khác, và ngài vui sướng khi thấy rằng những người quanh mình cũng rất hào hiệp (x. LT 5). Đó là lý do tại sao ngài nhấn mạnh đến việc có “khao khát lớn lao” được phục vụ Thiên Chúa.[x] Ngài coi mình như đã cam kết sống với Đức Kitô “như bạn hữu hiến mình cho nhau” (LT 54; x. LT 224), và việc phục vụ Đức Kitô đưa đến việc quảng đại hiến mình phục vụ mọi người. Dưới sự dìu dắt của I-nhã, các người bạn trẻ tuổi hơn ngài đã lớn lên, không phải để trở thành người hầu của ngài, song trở thành những tôi tớ và bạn hữu của Đức Giêsu. Là bạn đường của nhau, họ sẵn sàng đi khắp cùng thế giới để phục vụ Giáo hội và những người anh em của mình. Ước mơ của người chiến sĩ muốn trổi vượt trong phục vụ vì lòng yêu mến thủ lãnh của mình rốt cuộc đã biến thành nỗi khát khao gia nhập và lãnh đạo các bạn đường của mình, để ra sức làm việc nhằm “ngợi khen và phục vụ Đức Kitô Chúa chúng ta”, một thành ngữ được lặp đi lặp lại đến mức gần như nhàm chán trong Hiến Luật. Một cá tính khác khiến I-nhã đứng vững như một chiến sĩ và giúp ngài đương đầu với mọi khó khăn của cuộc đời là sự liều lĩnh đầy sáng tạo. Nhất là với các sứ mạng của Dòng, ngài có khả năng nhận thức, đưa vào hành động, và thực hiện đến cùng mọi nhiệm vụ có vẻ như bất khả thi. Ngài luôn đáp trả một cách quảng đại và sáng tạo cho các nhu cầu của hoàn cảnh. Tầm nhìn xa, tính cách đa dạng và nguy hiểm của các sứ mạng của tu sĩ Dòng Tên được vận hành ngay trong thời I-nhã tại những miền xa của thế giới là một vài dấu chỉ các phẩm chất này. Chúng mang dấu ấn của con người đã đề nghị kháng cự cho tới cùng ở Pamplona, người mà đã mơ ước làm theo các cuộc mạo hiểm của các hiệp sĩ trong tiểu thuyết ngày xưa.


	THEO ĐUỔI SỰ NGHIỆP GIÁO SĨ Sinh trưởng trong một gia đình tiểu quý tộc, được giáo dục tại triều đình của Công tước Najera, I-nhã có thể đã chọn theo đuổi sự nghiệp giáo sĩ như bao người khác. Trên thực tế, có vài dấu hiệu cho thấy đã có một thời gian ngài có ý định như thế, hoặc ít ra gia đình đã muốn ngài như vậy. Khi còn là một thanh niên, ngài đã bị cáo buộc tại tòa, và ngài đã nại đến quyền miễn tố của giáo sĩ. Điều đó cho thấy ngài đã gia nhập vào một bậc giáo sĩ nào đó. Giáo dục của ngài tại triều đình đã cho ngài một căn bản và cả những quan hệ để giúp ngài sau này có thể sẽ được bổ nhiệm vào chức vụ ở cấp giáo phận, chức vụ này có thể sẽ dẫn đến những vai trò mục vụ hoặc ngoại giao và chính trị trong nước hoặc ở nước ngoài, trong các lãnh thổ mở rộng của Tây Ban Nha. Việc tiến chức từ một quan chức nhỏ lên quân nhân rồi giám mục không phải là điều bất thường đối với những người con thứ, là những người phải tìm một nghề nghiệp cho chính mình. Các sử gia thường miêu tả các lạm dụng gây ra cho Giáo hội do thể chế “nghề” giáo sĩ: các giám mục bỏ bê nhiệm sở, bê trễ trong việc dạy giáo lý hoặc chăm sóc mục vụ trong các giáo phận và giáo xứ; các giám mục tích lũy tài sản cá nhân, bất chấp việc làm khánh kiệt các nhà thờ địa phương; hàng giáo sĩ dốt nát hoặc được huấn luyện tồi tệ; sự suy giảm nghiêm trọng trong việc thuyết giảng, huấn giáo, và đời sống bí tích.[xi] Cuộc hoán cải của I-nhã đã khiến ngài nhạy cảm hơn với các lạm dụng này và các vết sẹo chúng gây ra. Khi ngài cùng các bạn đi ngang qua châu Âu, họ đã phải nhiều lần chứng kiến tận mắt các lạm dụng này tại nhiều nơi họ đi qua. Chúng ta không quá ngạc nhiên khi thấy hình ảnh những người theo đuổi sự nghiệp giáo sĩ phảng phất đằng sau sách Linh Thao. I-nhã đã có thể trở thành một người như thế, nhưng ngài đã không làm.[xii] Có lẽ hình ảnh này cho thấy một thứ “bóng tối” trong chính ngài mà ngài đã phản ứng lại, cũng như nó là một nguyên nhân chính của các lạm dụng trong Giáo hội. Và trong số những người đầu tiên I-nhã giúp Linh Thao đã có những người “làm nghề” giáo sĩ, cả triều lẫn dòng. Rất có thể là một số bài suy niệm phảng phất hình ảnh này, ví dụ như bài Suy niệm về Hai Cờ Hiệu (LT 136-48), Ba Mẫu Người (LT 149-57) và bài Chọn Lựa tổng quát: Ðây là câu chuyện ba mẫu người, mỗi người đều kiếm được mười ngàn “đu-ca”. Nhưng không phải với lòng trong sạch ngay thẳng vì kính mến Chúa. Cả ba đều muốn cứu thoát mình và tìm thấy Thiên Chúa, Chúa chúng ta trong bình an, bằng cách gỡ mình khỏi gánh nặng và sự cản trở vấp phải do lòng quyến luyến những của đã kiếm được. (LT 150) Ngay cả trước khi thành lập Dòng Tên, I-nhã và các bạn đồng hành đầu tiên của ngài đã nổi tiếng là một nhóm “các linh mục cải cách”. Chính để đáp ứng nhu cầu của con người trong Giáo hội mà I-nhã đã bày tỏ những điều ngài đã thấy thành sứ mạng và cung cách sống của Dòng Tên. Như vậy, hình ảnh người theo đuổi sự nghiệp giáo sĩ cũng đã ghi dấu trên sự chọn lựa của I-nhã về đức khó nghèo, như một đặc điểm quan trọng của Đức Giêsu và các môn đệ tốt của Người, đến độ ngài đòi những người làm Linh Thao cũng phải nỗ lực nài xin cho được ơn khó nghèo (LT 146, 147). Dường như hình ảnh này cũng đã ảnh hưởng trên I-nhã khi ngài cố gắng để bảo đảm rằng các tu sĩ Dòng Tên không được tìm kiếm các vị trí quyền lực trong Giáo hội hoặc trong Dòng,[xiii] cũng như trong việc ngài thiết lập các khoản luật liên quan tới loại nghèo khó thích hợp với Dòng Tên xét như là một thân thể.[xiv]


	NGƯỜI LỮ HÀNH Tới một làng khá lớn trước khi tới Monserrat, I-nhã dừng lại, mua một cái áo thô để mặc trên đường đi Jerusalem. Người mua thứ vải làm bao bố, loại thưa có nhiều gai, và nhờ người ta may một cái áo dài tới chân. Người mua thêm cây gậy đi hành hương, một cái bầu đựng nước và treo tất cả lên cốt yên la. (Tự Thuật 16) Khi lên đường như một người lữ hành, I-nhã dứt khoát quay lưng lại với con đường sự nghiệp giáo sĩ cũng như đời binh nghiệp. Ý định của ngài là đi đến Jerusalem “nhận lấy mọi thứ kỷ luật và khổ hạnh mà một tâm hồn quảng đại bừng bừng lửa yêu mến Chúa có thể ao ước” (Tự Thuật, 9). Những gì ngài muốn làm với quãng đời còn lại thì chưa chắc chắn vì ngài có nhiều ý tưởng, hầu hết được gợi hứng bởi việc say mê đọc hạnh các thánh. Một điều ngài có thể làm là dành trọn cuộc đời còn lại để sám hối và sống khổ hạnh tại Đất Thánh. Như mọi chuyện đã diễn ra, trên đường đi đến Jerusalem, ngài đã lưu lại khoảng mười tháng tại Manresa, và khi đã đặt chân được đến Jerusalem, mười bảy tháng sau khi rời Loyola, ngài chỉ được phép ở lại đó có hai mươi ngày.[xv] Hình ảnh về bản thân I-nhã như một “người lữ hành” có tầm quan trọng rất lớn đối với ngài. Đây là một trong những hình ảnh mà ngài đã sử dụng để miêu tả chính ngài, và vì thế nó cho chúng ta manh mối về cách ngài hiểu thế nào về bản thân. Trong trình thuật về cuộc đời mình, khi ngài kể cho Luis Goncalves da Câmara không lâu trước khi qua đời, ngài thường xuyên nói về mình như “người lữ hành”. Một điều gì đó của tinh thần hành hương dường như đã ở lại với ngài cho đến cuối cuộc đời. Cuộc hành hương của I-nhã dĩ nhiên không chỉ là một chuyến đi cụ thể được khơi dậy từ một ước mơ muốn nhìn thấy và đụng chạm các di tích nơi Đức Giêsu đã sống. I-nhã cũng là một người lữ hành trong tinh thần nữa. Đây là điều sau này ngài đã nói về bản thân ngài vào lúc ngài lên đường. [Ông] chưa biết phân tích các động lực trong tâm hồn, ông cũng không hiểu các nhân đức khiêm nhường, bác ái, kiên nhẫn là gì, nhất là đức khôn ngoan chỉ dẫn các nhân đức kia. Ông chỉ muốn thực hiện các công việc lớn lao bởi vì các Thánh đã làm như thế cho sáng danh Chúa, chứ ông không hề bận tâm xét đến hoàn cảnh đặc biệt trong đời sống các Thánh. (Tự thuật, 14) Con người I-nhã trở lại Tây Ban Nha từ Đất Thánh đã thay đổi nhiều, và tầm quan trọng lớn lao của hình ảnh người lữ hành để lại trên I-nhã trong suốt cuộc đời có lẽ có liên quan đến các thay đổi ấy. Nếu chúng ta tính cả thời gian I-nhã lưu lại tại Manresa, thì đây là kinh nghiệm huấn luyện quan trọng nhất của đời ngài. Như vậy, đối với hiểu biết của chúng ta về I-nhã, hình ảnh người lữ hành ít ra cũng quan trọng như hình ảnh người anh hùng lãng tử và người quan chức và chiến sĩ. Cuộc hành hương của I-nhã xảy ra vào thời ngài đang trao phó cho Thiên Chúa quyền điều khiển cuộc đời mình. Ngài đang học cách để cho Thiên Chúa dẫn dắt đời mình. Câu chuyện về những năm lữ hành của ngài cho thấy một con người đang vật lộn với xung đột giữa xu hướng hay bối rối của ngài với niềm tín thác ngày càng lớn vào Thiên Chúa. Từng chút một, ngài học tín thác thâm sâu hơn nơi Chúa, nhưng điều đó bắt ngài trả giá rất nhiều. Như các ngôn sứ Do thái, ngài yêu thích các hành động mang tính cách biểu tượng. Hành động bỏ lại thanh gươm và cây dao găm, bỏ cả con lừa để đi bộ, đưa bộ quần áo còn tốt cho một người nghèo (người này suýt bị bắt vì nghi là đã lấy trộm) có nghĩa ngài đã quay lưng lại với những thứ mà cho đến thời gian đó đã đem lại cho ngài sự an toàn và địa vị, để đặt mọi tín thác vào sức mạnh và ý của Thiên Chúa muốn săn sóc ngài. Mặc dù bản thân là một chiến binh gan dạ và một người có đầu óc lãng mạn, ngài cũng là một người chịu nhiều dằn vặt, đặc biệt về tội lỗi và Thiên Chúa. Vì thế tại Manresa, có một thời gian dài ngài đã vất vả đấu tranh với các bối rối và với một nhu cầu thúc bách ngài phải duyệt lại tâm trí mình và xưng đi xưng lại các tội trong quá khứ, vì không thể nào tin rằng Thiên Chúa đã tha thứ cho ngài rồi.[xvi] Nhiều lần trên bước đường hành hương, ngài bị dằn vặt trầm trọng về vấn đề tiền bạc. Hành động thường thấy của ngài lúc ấy là xin tiền, và nếu nhận được nhiều hơn nhu cầu ít ỏi cần thiết của mình, ngài sẽ đem số còn lại đi cho những người túng thiếu khác. Khi rời Barcelona bằng đường biển, ngài lại phải đấu tranh về việc có nên đem theo một ít bánh dự phòng cho chuyến đi không, hay điều đó đi nghịch lại với lòng tín thác của ngài vào quyền năng và ý muốn của Thiên Chúa dự định cho ngài. Cuối cùng ngài đã quyết định mang bánh đi theo. Tuy nhiên khi ấy, một vấn đề khác nảy sinh: ngài thấy năm sáu đồng xu thời ấy trong túi mình, “là số còn sót lại của những gì ngài đã ăn xin từng nhà”. Số tiền này ngài quyết định không mang theo, nên ngài “bỏ lại trên một băng ghế ngay bờ biển” (Tự thuật, 36). Tình tiết này minh họa sự nhạy cảm của I-nhã với những lo lắng và bối rối thiêng liêng, và chuyến hành hương của ngài, nơi nhiều lần ngài phải buộc mình tin tưởng vào Thiên Chúa đấng ngài khát khao phục vụ, là trường để ngài học phó thác. Dù có lẽ ngài chưa bao giờ mất hẳn khuynh hướng tự dằn vặt mình, nhưng theo thời gian, bối rối không còn làm ngài bị tê liệt nữa. Nhờ các cuộc đấu tranh trong suốt hành trình, mà sau này ngài có thể nhận các dự án táo bạo nhất cho mình hoặc cho Dòng với một sự tin tưởng bình an hơn vào quyền năng Thiên Chúa, để hoàn tất điều Người đã bắt đầu. Nếu Thiên Chúa đã trông nom cho ngài được an toàn trong suốt cuộc lữ hành, thì I-nhã có thể tin tưởng nơi Thiên Chúa. Một đặc tính nữa của cuộc lữ hành của I-nhã là sự trưởng thành của các ơn thần bí ngoại thường, một số ngài đã miêu tả trong bản Tự thuật (vd: 28-31). Những tuần lễ lưu lại Manresa sau khi đấu tranh kịch liệt với các bối rối là thời gian của các thị kiến đặc biệt. Các miêu tả của ngài về những gì ngài đã cảm nghiệm thì không đầy đủ, nhưng rõ ràng ngài rất xác tín rằng những trực giác về các mầu nhiệm đức tin như công cuộc sáng tạo, mầu nhiệm Chúa Ba Ngôi, nhân tính Đức Kitô và Thánh thể, những điều ngài học được trong thời gian ấy, là những ơn ngoại thường: Tất cả những điều ông thấy đã củng cố niềm tin của ông đến độ ông nghĩ bụng: dù Thánh kinh không dạy những chân lý về đức tin đi nữa, thì dựa trên hình ảnh ông đã thấy, ông vẫn sẵn sàng từ bỏ mạng sống để bênh vực các chân lý đó. (Tự thuật 29). Một tình tiết dường như nổi bật trong ký ức của ngài như một kinh nghiệm “tột đỉnh”. Đó là khi ngài đang ngồi thinh lặng bên bờ sông Cardoner, không xa Manresa lắm, và mắt tâm hồn ông dần dần mở ra. Mặc dù không thấy hình ảnh nào, ông đã am tường nhiều điều, vừa thuộc đức tin vừa văn hoá, dưới một luồng sáng rực rỡ khiến mọi điều trở nên mới mẻ. Không thể trình bày chi tiết những điều ông đã lĩnh hội được lúc đó, mặc dù rất nhiều, chỉ biết rằng ông đã hiểu những điều đó hết sức rõ ràng. Tính chung, tất cả những gì Chúa ban và những điều ông học hỏi suốt cả cuộc đời, tức là 62 năm qua, cũng không bằng những điều ông đã lĩnh hội qua các thị kiến tại Mansera. (Tự thuật, 30) Kinh nghiệm của I-nhã dường như có một chiều kích thần bí cho đến cuối đời ngài. Các ơn ngài đã nhận được vừa đào sâu thêm cảm thức của ngài về sứ mạng tông đồ của mình và của Dòng Tên, vừa khuyến khích và xác chuẩn cho ngài trong các quyết định khó khăn ngài phải đối mặt. Một người lữ hành trong các điều kiện giống như I-nhã cần có hai phẩm chất khác với mức độ nổi bật. Trước hết là khả năng hoàn thành một dự án, bất chấp những trở ngại lớn lao và bất ngờ nhất. Thứ đến là một khả năng thích nghi với con người và hoàn cảnh. Sự đau đớn mà I-nhã sẵn lòng chịu để kéo thẳng lại cái chân bị gãy cho thấy ngài đã có khả năng thứ nhất trước khi đi Jerusalem, và cuộc hành trình cho ngài đủ thời gian để thao luyện khả năng đó. Ngài là một người cực kỳ quyết đoán và kiên nghị. Về phẩm chất thứ hai, một người lữ hành trong những điều kiện ấy phụ thuộc vào hoàn cảnh và con người một cách cực độ. Người ấy phải thay đổi và không ngừng thích nghi với các sự kiện và con người, và khi đối diện với muôn ngàn trở ngại, phải học cách chọn lựa phương tiện nào đưa đến mục tiêu đã vạch ra. Nói theo một nghĩa nào đó thì không có hoàn cảnh nào là bất ngờ cả, vì không có hoàn cảnh nào dự đoán trước. Các chọn lựa không ngừng phải được thực hiện khi hoàn cảnh phát sinh, và lúc cần thiết, phải chọn hướng giải quyết mới trong khi vẫn giữ trong đầu mục đích cuộc hành trình. Các điểm thiết yếu này góp phần mạnh mẽ vào việc giáo dục của I-nhã trong nhận định thiêng liêng, điều ngài đã bắt đầu từ Loyola (Tự thuật, 7-8). Việc chậm rãi di chuyển trên lưng lừa hoặc đi bộ trên những quãng đường dài qua nhiều tháng cho người ta khoảng thời gian đủ dài để quan sát và suy nghĩ về thế giới bên ngoài cũng như nội tâm. Khả năng ghi nhận và suy tư của I-nhã về các phản ứng của ngài đối với người khác và với các biến cố, mà ngài đã khám phá từ Loyola, đã được phát triển trên đường đi. Ước mơ không ngừng của ngài trong suốt cuộc lữ hành là “tìm ý Thiên Chúa và có can đảm thực hiện nó”.[xvii] Cuộc kiếm này bao gồm các cuộc chiến đấu chống lại bối rối và lưỡng lự, các nhu cầu phải chọn lựa về mỗi chặng hành trình, và sự khám phá gây ngạc nhiên lẫn thất vọng tại Jerusalem khi ngài thấy dường như Thiên Chúa không muốn ngài ở lại đó lâu, cùng các hoàn cảnh khác. Nếu cuộc hành hương là trường dạy nhận định, thì nó cũng là trường dạy tự do; hai yếu tố ấy đi đôi với nhau. Nếu người lữ hành tùy thuộc vào các hoàn cảnh luôn thay đổi, thì cũng đúng là người ấy có tự do của một con đường mở ngỏ: chọn hướng nào để đi, đi nhanh hay chậm, khi nào đi lúc nào ở. Khi I-nhã rời Loyola, ngài ước muốn sâu xa được dành cả cuộc đời phụng sự Chúa. Ngài được hướng dẫn trước tiên bằng những mẫu gương các thánh mà ngài đã đọc khi cố gắng quyết định làm sao để có thể thực hiện ước mơ này cách tốt đẹp nhất. Không phải là ngài đã đọc các chuyện này khi còn trẻ, nhưng sau khi bị thương tại Pamplona, và trở về dưỡng thương tại Loyola. Hai cuốn sách duy nhất ngài có là Cuộc đời Chúa Kitô của Ludolph ở Saxony và “một cuốn sách về hạnh các thánh, bằng tiếng Tây Ban Nha” (Tự thuật, 5). Thế là ngài thường suy nghĩ, khá đơn giản, như thế này: “Thánh Đa-minh đã làm thế này, vì thế tôi cũng phải làm thế. Thánh Phan-xi-cô đã làm thế này, vì thế tôi cũng phải làm thế” (Tự thuật, 7). Nhưng sau khi phải rời Jerusalem về Tây Ban Nha, ngài đã chọn bước đi kế tiếp dựa trên việc xem xét lối sống mà ngài tin là Thiên Chúa đang dẫn dắt đời ngài, hơn là theo gương người khác. Điều này đánh dấu bước trưởng thành quyết định trong tự do cá nhân là điều cần thiết cho việc nhận định thiêng liêng. Sau này, trong đời mình, I-nhã đã truyền lại cho các bạn của mình các yếu tố của cách suy nghĩ và quan niệm của người lữ hành. Một số trong họ như Pierre Favre, Francisco Xavier và Jeronimo Nadal đã sống nhiều năm trên đường. Họ đi đây đi đó để đáp ứng các nhu cầu cần thiết. Và khi viết bộ Hiến luật Dòng Tên, I-nhã đề nghị các tập sinh Dòng Tên sẽ được lợi ích nếu kinh nghiệm hành hương là một phần của quá trình huấn luyện.[xviii] Kinh nghiệm làm người hành hương có lẽ cũng giải thích cho sự kiện là khi I-nhã bàn về cách thức và phương tiện để chọn sứ mạng và tác vụ thích hợp với Dòng Tên, ngài nhấn mạnh rất nhiều đến việc nhận định thần loại và khả năng linh hoạt đáp trả các nhu cầu và hoàn cảnh, tránh sự cứng nhắc và nhất trí què quặt.[xix] Nhiều lần trong Hiến luật, I-nhã tái khẳng định nhu cầu không ngừng suy ngẫm và nhận định, bằng cách đặt ra một bản hướng dẫn tổng quát những điều cần làm rồi cân nhắc những điều ấy bằng cách nói rằng, điều này cũng có thể thay đổi, và các chọn lựa phải được xem xét tùy vào các thời điểm và nơi chốn khác nhau. Trái ngược với quan niệm thông thường, sự mềm dẻo và tự do, trong khung cảnh của cuộc nhận định, là các điểm son của việc điều hành của I-nhã cho dòng của mình.


	NGƯỜI RAO GIẢNG TIN MỪNG: TỪ MANRESA ĐẾN ROMA Sau khi thấy rõ ý Chúa không muốn cho ông ở tại Jerusalem, người lữ hành luôn luôn cầm trí suy nghĩ phải làm gì bây giờ, và ông thấy hướng về việc đi học một thời gian để giúp đỡ các linh hồn. (Tự thuật, 50). Công việc “giúp đỡ các linh hồn” của I-nhã được phân biệt qua hai giai đoạn. Giai đoạn thứ nhất xảy ra trong cuộc hành hương, thời gian học, và kết thúc với việc ngài được bầu làm bề trên của Dòng Tên, mới được thành lập năm 1539. Giai đoạn thứ hai bắt đầu từ lần bầu cử ấy đến cuối đời ngài, năm 1556. Trong cuộc hành hương, I-nhã có được sự thay đổi chính yếu liên quan tới hướng ngài chọn cho đời mình. I-nhã đã thay đổi rõ rệt những điều ngài coi trọng, mà sau cùng đã đem lại những kết quả có ảnh hưởng sâu rộng. Trong hầu hết thời gian hành hương, điều I-nhã quan tâm trên hết dường như là về mối liên hệ cá nhân của ngài với Thiên Chúa và sự trưởng thành của cá nhân ngài trong quan hệ ấy, hơn là việc đặt mình giúp đỡ những người khác. Dĩ nhiên, đúng là trong suốt những năm hành hương, ngài đã dành nhiều thời gian để “giúp đỡ các linh hồn” khi có cơ hội, nhưng mục đính chính yếu của ngài vẫn là đi Jerusalem để sống đời sám hối tại đó. Người lữ hành khi ấy ít quan tâm đến Giáo hội phổ quát, càng ít ý thức hơn chuyện mình là thành viên một cộng đồng toàn cầu. Sau khi bị buộc phải trở về từ Đất Thánh, tương lai mới của ngài dần dần đưa ngài đến hai thay đổi quan trọng trong thái độ. Thứ nhất, ngài đã thấy rõ hơn rằng mục đích mới của mình phải là đặt mình để phục vụ những người khác bằng một cách nào đó. Thứ hai, cũng liên hệ với điều thứ nhất, ngài dần dần lôi kéo và hình thành một nhóm bạn đường, những người sau này đi đến chỗ chấp nhận giá trị của việc sống và phục vụ người khác với tính cách một nhóm hơn là một cá nhân riêng lẻ. Người lữ hành trở thành một nhà truyền giáo, và là người đồng sáng lập một cộng đoàn để phục vụ Giáo hội phổ quát. Trở về từ Jerusalem, ngài đã quyết định sẽ tận hiến bản thân để “giúp đỡ các linh hồn”, và để làm điều đó, ngài cần phải đi học. Vì vậy, dù đã hơn ba mươi tuổi và thêm bảy tám năm học ở phía trước, ngài vẫn trở lại nhà trường để học tiếng La-tinh. Cuộc đời I-nhã trong việc truyền giáo và giúp đỡ các linh hồn có những hình thức khác nhau, và nó thay đổi tùy theo hoàn cảnh ngài đang sống. Là một người lữ hành, và tại giai đoạn đầu tiên khi còn là một sinh viên ở Alcala, Salamanca và Paris, ngài thường đi nói chuyện với người ta để dạy giáo lý và hướng dẫn thiêng liêng. “Người lữ hành đáp: ‘Chúng tôi không giảng nhưng nói chuyện đơn sơ với một số người, như với các người mời chúng tôi dùng cơm.’”(Tự thuật, 65). Đồng thời ngài bắt đầu giúp Linh Thao cho một số người được chọn lựa. Và cuối cùng, sau một vài khởi đầu thất bại, một nhóm bạn đã gắn bó với ngài và họ tìm cách chia sẻ một lối sống chung. Ở cuối giai đoạn học ở Paris, ngài trở về nhà ở Loyola để thăm viếng và bắt tay ngay vào việc truyền giáo và cải tổ: Ngay lúc tới nơi ông đã quyết định dạy giáo lý cho trẻ em. Nhưng ông anh chống đối kịch liệt và bảo rằng sẽ chẳng có ai đến học. Ông trả lời là nếu chỉ có một đứa thôi cũng đủ. Ngay khi bắt đầu, người người tuốn đến nghe, và cả ông anh nữa. (Tự thuật, 88) Thêm nữa, ngài thuyết giảng thành công trong các ngày Chủ nhật và các ngày lễ, cố gắng sửa sai một số lạm dụng cờ bạc và một số vấn đề có liên quan đến các vợ lẽ của các linh mục, trợ cấp thường xuyên tốt hơn cho người nghèo trong vùng và thu xếp để được rung chuông kinh Truyền tin ba lần mỗi ngày để mọi người có thể cầu nguyện (Tự thuật, 88-9) Khi I-nhã và các bạn của ngài đi từ Paris ngang qua Ý để đến Roma, sau khi đã dứt khoát một lần bỏ lại đằng sau mọi khả năng đi Jerusalem, một lần nữa công tác phục vụ của họ mang những hình thức mới. Khi họ ở lại trong một thành phố một thời gian, như họ đã làm ở Venice, I-nhã hướng dẫn Linh Thao, và những người khác làm việc trong bệnh viện, đặc biệt giữa những người nghèo khổ hơn, săn sóc bệnh nhân và giúp đỡ thiêng liêng ở những nơi thích hợp. Khi họ chỉ đi ngang một thành phố mà không dừng lại, họ rao giảng trên đường phố, chợ búa, và đôi khi trong các nhà thờ. Tại Vicenza, bốn người trong số họ đã cùng ngày và cùng giờ, bốn ông vào thành, mỗi ông vào phố chợ và bắt đầu lớn tiếng vừa gọi dân chúng vừa lấy nón ra hiệu mời họ tập họp nghe giảng. Nhờ các bài giảng mà người ta biết tiếng họ, trở nên đạo đức và cung cấp cho họ phương tiện vật chất dồi dào hơn trước. (Tự thuật, 95) Đó là những ngày I-nhã trực tiếp tham gia vào việc truyền giáo và “giúp đỡ các linh hồn.” Các hình thức của công việc này không được hoạch định trước, nhưng được nghĩ ra để đáp ứng với nhu cầu của địa điểm họ đang lưu trú, với ưu tiên cho việc làm giúp người nghèo trong bệnh viện và nhà tù, và dạy giáo lý cho trẻ em. Các hình thái khác nhau của công việc phản ảnh sự đa dạng của nhu cầu tại những nơi khác nhau. Lãnh vực đa dạng của các loại công tác khác nhau mà I-nhã đã thực hiện tại Roma và cả trước khi ngài đến đó nói lên sự thành công trong việc ngài có thể đáp ứng nhu cầu của nhiều tầng lớp người khác biệt.


	NGƯỜI RAO GIẢNG TIN MỪNG: TẠI ROMA Ông đã quyết định sau khi chịu chức linh mục, sẽ không làm Lễ suốt một năm, để chuẩn bị và cầu xin Đức Mẹ đặt ông đến cùng Chúa Con. Một hôm khi còn cách xa Roma mấy dặm, đang khi cầu nguyện trong một nhà thờ, ông nhận thấy một sự thay đổi lớn lao trong tâm hồn, và thấy rõ ràng là Chúa Cha gửi gấm ông cho Chúa Kitô, con của Ngài. Ông không thể nào nghi ngờ điều đó chỉ biết rằng Chúa Cha đã gửi ông cho Chúa Con. (Tự thuật, 96) Khi điều này xảy ra, I-nhã và các bạn đồng hành đang trên đường đến Roma, sau khi chiến tranh đã ngăn cản họ đi Jerusalem. Họ đi từng nhóm ba người, và I-nhã đi với Pierre Favre và Diego Lainez. Tất cả đều không chắc chắn về tương lai họ sẽ ra sao. Một phần của việc nhận định của I-nhã, mà chúng ta sẽ nói sâu hơn ở Chương 4, là ghi nhận các kinh nghiệm “tột đỉnh”. Sau này, khi đối mặt với một quyết định quan trọng, ngài sẽ nhớ lại các kinh nghiệm tột đỉnh ấy, và để cho chúng soi sáng trên quyết định đang đặt ra trước mắt. Thị kiến xảy ra trong nhà thờ La Storta ngay trước khi vào Roma là một trong các kinh nghiệm tột đỉnh mà I-nhã và các bạn nhiều lần trở lại trong các cuộc thảo luận sau này. Có nhiều trình thuật về những gì đã xảy ra: một số nói rằng I-nhã đã nhìn thấy Đức Giêsu mang thập giá, và hiểu rằng Thiên Chúa muốn ngài phục vụ Thiên Chúa và ở với Đức Giêsu khi Người mang thập giá. Bất kể chi tiết gì đi nữa, I-nhã hiểu nó một đằng là lời xác nhận cho quá khứ: Thiên Chúa đang dẫn dắt ngài và các bạn cho tới lúc này. Đằng khác đó cũng là một khởi đầu cho tương lai. Dù cho có gì xảy ra với họ ở Roma đi nữa, kinh nghiệm này cho thấy rằng ơn gọi của họ trong một ý nghĩa nào đó là “được đặt với Chúa Con” trong sứ mạng và cái chết cùng sự phục sinh của người. Sau này, khi họ thảo luận kỹ hơn ở Roma về tương lai của nhóm, I-nhã và các bạn đã để thị kiến này tác động đến hình dạng và sứ mệnh của Dòng Chúa Giêsu (Dòng Tên) mà họ vừa thành lập. Nguồn cảm hứng chủ yếu cho hoạt động của I-nhã giữa mọi người vẫn là lòng sùng kính ngài dành cho Đức Giêsu, nảy sinh từ nhiều năm trước tại Loyola. Thời gian qua đi, sự mến mộ này đã lớn lên thành một ý thức và quan tâm sâu xa hơn với Giáo hội mà Đức Giêsu đã thành lập. Mục đích mà I-nhã và các bạn của ngài nhắm đến khi quyết định đi Roma là dâng hiến bản thân họ cho đức giáo hoàng để phục vụ Giáo hội. Đây không phải một quyết định giả tạo, nhưng là hệ quả của lòng ái mộ Đức Giêsu. Họ muốn “phục vụ một mình Chúa và hiền thê của Ngài là Giáo hội”, và đối với họ, đức giáo hoàng là đại diện của Đức Giêsu như là đầu của Giáo hội. Bằng việc dâng hiến và ràng buộc chính họ với giáo hoàng để chấp nhận các sứ mạng ngài yêu cầu họ làm, họ sẽ hoàn thành lời cam kết đi theo và bắt chước Đức Giêsu mà mỗi người trong họ đã hứa trong Tuần Hai và các Tuần kế tiếp của Linh Thao (LT 98, 147, 234). Từ năm 1539 đến năm 1556, khi I-nhã là bề trên của Dòng Tên đang phát triển tại Roma, hình thức ngài tham gia vào công việc truyền giáo và “giúp đỡ các linh hồn” đã thay đổi đáng kể. Thỉnh thoảng Ngài tiếp tục cho Linh Thao tại Roma và các nơi lân cận. Ngài liên lạc với nhiều người bằng thư từ, trong đó ngài giúp đỡ và hướng dẫn họ một cách thân mật. Ngài cũng giúp thiết lập tại Roma một “nhà cho người dự tòng”, một viện cô nhi và nơi lưu ngụ cho các cô gái điếm. Nhưng nhiệm vụ chủ yếu của ngài là giúp cho các thành viên của dòng mới lập tiếp tục mở rộng sứ mạng của họ và thiết lập các cơ cấu để sứ mạng ấy có thể tiếp tục. Nhiệm vụ này có nhiều khía cạnh khác nhau. Trước tiên là vấn đề quyết định sẽ gửi người đi đâu để họ hoạt động có hiệu quả trong việc phục vụ Giáo hội và cho những người đang cần sự giúp đỡ của họ nhất. Ngài nhận được ngày càng nhiều yêu cầu gửi các tu sĩ Dòng Tên đến các nơi khác nhau trên toàn châu Âu và thế giới bên ngoài. Và vì ngài chỉ có một số giới hạn các tu sĩ có thể gửi đi, ngài phải quyết định cách đáp ứng nào tốt nhất. Chính từ kinh nghiệm phải chọn lựa như thế mà ngài có thể thiết lập “tiêu chuẩn chọn lựa các thừa tác vụ”, đưa ra những nguyên tắc và hướng dẫn để thực hiện các quyết định về việc chọn sứ mạng và thừa tác vụ.[xx] Đồng thời, I-nhã cũng giữ liên lạc qua thư từ với rất nhiều tu sĩ Dòng Tên đang tản mác khắp thế giới. Ngài động viên họ và hướng dẫn cách họ thực hiện sứ mạng của mình. Và dĩ nhiên, một khía cạnh rất quan trọng trong công việc tông đồ gián tiếp của ngài là biên soạn Hiến luật cho hội dòng mới lập. Bằng việc viết ra các nguyên tắc và cơ cấu để Dòng Tên có thể trở thành một tập thể vĩnh viễn gồm những người có một tinh thần và lối sống nổi bật, ngài đã đưa ra cho thế hệ của ngài và các thế hệ tương lai của Dòng Tên cơ hội thực hiện các sứ mạng của họ với tính cách tập thể, để cùng được củng cố và nâng đỡ bởi sự hiệp nhất giữa họ với nhau.


	KINH NGHIỆM CÁ NHÂN Mặc dù có tính cách phác họa, các hình ảnh I-nhã mà chúng ta vừa nhìn qua có thể giúp ta hiểu ngài đầy đủ hơn và khai thác những khía cạnh khác nhau trong nhân cách của ngài. Chúng cũng giúp chúng ta nhìn thấy một số thay đổi và trưởng thành trong bản thân ngài qua thời gian. Tôi muốn kết thúc với một vài suy tư nhỏ. Từ bản tự thuật của I-nhã, rõ ràng kinh nghiệm là nhân tố chính đem lại các thay đổi trong đời ngài. Sự trưởng thành thiêng liêng của I-nhã không phải là chuyện trước hết có một lý thuyết rồi cố gắng đưa thực hành vào cho khớp với lý thuyết, cho dù ở một mức nào đó, đó là điều ngài đã thực hiện sau khi hoán cải: bằng cách lấy các vị thánh làm mẫu và cố gắng khuôn đúc đời mình theo các mẫu ấy. Nhưng điều đó không kéo dài. Thời gian lưu lại Manresa dường như đã cho ngài thấy rằng Thiên Chúa đã hiện diện và làm việc trong kinh nghiệm của chính ngài, trong các biến cố cuộc đời ngài. Vì thế ngài không dựa trên sự bắt chước các mẫu gương nổi tiếng trong đời môn đệ để phát triển một mô hình tăng trưởng. Thay vì vậy, ngài ghi nhận các nét chính của kinh nghiệm bản thân, và khi suy tư về chúng, đã thấy trong đó các dấu chỉ của sự hiện diện và hành động của Thiên Chúa. Các quyết định rút ra cho bước kế tiếp được dựa trên việc phản tỉnh này. Một thí dụ rõ ràng về điều này là quyết định đi học để có thể “giúp đỡ các linh hồn.” Nó đã nảy sinh từ chuyến hành hương và kinh nghiệm ở tại Jerusalem. Kinh nghiệm bản thân, một khi đã được xem xét cẩn thận, đã cho ngài những dấu chỉ về điều gì ngài nên làm tiếp theo. Tương tự, năm 1538, khi I-nhã và nhóm bạn đầu tiên của ngài đang cố gắng phác họa tương lai, họ đã suy tư về các kinh nghiệm cá nhân và tập thể của họ cho đến lúc ấy, và tìm thấy các dấu chỉ về cách sống họ sẽ thực hiện.[xxi] Lối suy tư về kinh nghiệm bản thân, lượng giá các ơn nhận được và sử dụng chúng như dấu chỉ phương hướng mà Thiên Chúa đang dẫn dắt là một hình thức căn bản cho sự trưởng thành trong đời sống của I-nhã và các bạn của ngài. Điều này đưa đến một suy tư khác, rất quan trọng cho việc tìm hiểu linh đạo I-nhã trong hoàn cảnh chúng ta ngày nay. Nếu chúng ta muốn đi sâu hơn vào con đường của I-nhã để làm môn đệ Đức Giêsu, điều này không có nghĩa là tìm ra những gì I-nhã đã nghĩ và đã làm để bắt chước theo nghĩa đen và hời hợt; như thể chỉ cần nói, “I-nhã đã làm điều này, vậy tôi cũng phải làm như thế”. Mặt khác, điều I-nhã đã nói và làm trong các hoàn cảnh cụ thể không phải không quan trọng đối với chúng ta. Đối với các tu sĩ Dòng Tên nói riêng, việc cân nhắc cẩn thận các lời nói và hành động của ngài là một yếu tố rất quan trọng trong việc liên tục nhận định. Kinh nghiệm và thực hành của I-nhã đóng vai trò gợi hứng và hướng đạo cho chúng ta. Đồng thời, linh đạo I-nhã cũng dẫn dắt chúng ta đến việc ghi nhận và suy tư về kinh nghiệm của cá nhân và cộng đoàn. Chúng ta tin rằng Thiên Chúa hiện diện và đã từng có mặt trong câu chuyện ấy, trong những năm tháng “sống toàn diện và sống chỉ một phần”. Chúng ta nhìn nhận các ơn của Thiên Chúa trong lịch sử ấy, mặc dù trong đó những điều đáng buồn. Chúng ta ca ngợi Đấng ban ơn. Khi gặp phải một ngã ba đường quan trọng, chúng ta sử dụng các dấu chỉ về lòng trung tín của Thiên Chúa để giúp xác định con đường nào nên chọn. Cả câu chuyện của mỗi chúng ta, trong bối cảnh giáo hội và xã hội mà câu chuyện này được sống, lẫn suy tư của ta về điều I-nhã đã nói và làm đều là những yếu tố cốt lõi trong việc nhận định của chúng ta hôm nay.[xxii]


	SUY TƯ VÀ HỌC HỎI: 1) Tác giả mô tả những đặc tính của đời sống I-nhã qua các giai đoạn, bằng những hình ảnh: hiệp sĩ, chiến sĩ, quan chức triều đình, khách hành hương, vị tông đồ (nhà truyền giáo)... Bạn có đồng ý với cách tiếp cận này không? Hay bạn muốn thêm những hành ảnh khác có ý nghĩa hơn đối với bạn? 2) Chúng ta quen thuộc với hình ảnh hiệp sĩ và chiến sĩ, nhưng tác giả còn cho thấy I-nhã dưới dạng thức một "giáo sĩ chức nghiệp", tức là một người đang đi tìm đời sống giáo sĩ như một chức nghiệp có bổng lộc để thăng tiến đời mình trong Giáo hội. Điều này có ý nghĩa gì trong đời tông đồ của Inhã vào tk. XVI? 3) Hình ảnh "khách hành hương" mà chính Thánh I-nhã thường sử dụng để nói về mình có chuyển đạt nội dung cốt yếu của linh đạo Inhã không? 4) Hình ảnh vị tông đồ hoặc người rao giảng tin mừng có phải là hình ảnh chung quyết để mô tả linh đạo I-nhã không? Thánh I-nhã đã dùng những phương thế nào để "giúp các linh hồn": (a) Từ thời gian Manresa đến năm 1539 (lập dòng), (b) và từ năm 1539 đến 1556, tức là vào lúc ngài tạ thế?


	[i] Tôi đã nhắc đến giá trị và các hạn chế của bản Tự Thuật của I-nhã. Các trình thuật tiêu chuẩn về I-nhã và các Giêsu hữu đầu tiên hiện có bằng tiếng Anh gồm các tác phẩm sau đây: James Brodrick SJ, The Origin of the Jesuits (London: Longmans, Green, 1940); The Progress of the Jesuits (London: Longmans, Green, 1946); Saint Ignatius Loyola: the Pilgrim Years (London: Burns and Oates, 1956); Paul Duron SJ, Saint Ignatius of Loyola, William J.Young SJ dịch (Milwaukee: Bruce Publishing, 1949); Mary Purcell, The First Jesuits (Chicago: Loyola University Press, 1981); Georg Schurhammer SJ, Francis Xavier: His Life, his Times, q.1, Europe (1506-1541), Joseph M. Costelloe SJ dịch (Rome: Jesuit Historical Institute, 1973); Candido de Dalmases SJ, Ignatius of Loyola, Founder of the Jesuits: His Life and Work, Jerome Aixala SJ dịch (St Louis: Institute of Jesuit Sources, 1985); Andre Ravier SJ, Ignatius of Loyola and the Founding of the Society of Jesus, Maura Daly, Joan Daly và Carson Daly dịch (San Francisco: Ignatius Press, 1987); Joseph de Guibert SJ, The Jesuits, their Spiritual Doctrine and Practice: A Historical Study, William J. Young SJ dịch (Chicago: Institute of Jesuit Sources/Loyola University Press, 1964). [ii] Sự giống nhau với Don Quixote không phải không được phát hiện. Xem Paul Edwards SJ, “Loyola and La Mancha”, The Way Supplement 55 (Spring 1986), tr. 3-15. [iii] Để có một khảo luận đầy đủ hơn về các ảnh hưởng văn chương và chế độ phong kiến nơi hình ảnh của I-nhã về Đức Giêsu, xin xem Robert L. Schmitt, “The Christ-experience and relationship fostered in the Spiritual Exercises of Ignatius Loyola”, Studies in the Spirituality of Jesuits, 6/5 (October 1974). [iv] Định thức Dòng Tên [3], trong Hiến luật, tr. 66. [v] X. Schmitt, sđd. [vi] Xem Tự thuật, 15-16. Một trong các anh em của Ignatius đã đến Châu Mỹ và qua đời tại Darien (Dalmases, sđd. tr.14). [vii] Nhiều thư từ của I-nhã viết cho nhiều hạng người khác nhau chất chứa đầy cảm xúc và tình bạn. Xem Letters of Ignatius Loyola, William J. Young SJ tuyển chọn và dịch (Chicago: Loyola University Press, 1959), tr. 18-24, 24-5, 83-6, 214-18, 244, 257-8, 316-17, 323-4, 328-30, 336-7, 347-9, 355-6, 358, 402, 405-6. [viii] X. Jules J. Toner SJ, “The deliberation that started the Jesuits”, Studies in the Spirituality of Jesuits, 6/4, tr. 192. [ix] X. Hiến luật, 673-6, 790; Letters, tr 62-4. [x] Tự thuật, 9,14 v.v.; Bản khảo sát chung, 101-2, trong Hiến luật, tr. 108-9. [xi] Andre Ravier gán hầu hết các khiếm khuyết trong Giáo hội thời đó cho các ân xá và việc lạm dụng: xem Andre Ravier, Ignatius of Loyola and the Founding of the Society of Jesus (San Francisco: Ignatius Press, 1987), Ch. 2. [xii] Một điều hài hước là, trong khi tránh né con đường làm một nhân viên giáo hội, I-nhã thật sự lại trở nên một trong những giáo sĩ có ảnh hưởng lớn nhất tại Roma vào thời ấy. [xiii] Trong lần trọng thệ cuối cùng, các thệ sĩ Dòng Tên hứa không tìm kiếm địa vị và quyền lực trong Dòng hoặc trong Giáo hội. [xiv] I-nhã mong muốn Dòng Tên thực hành một sự khó nghèo hành khất, bao lâu còn có thể cho một cộng thể có trách nhiệm huấn luyện và nâng đỡ các thành viên của mình và để duy trì các cơ sở như nhà thờ, trường học, học viện hoặc đại học. [xv] Trình thuật của I-nhã về các cuộc mạo hiểm ở Jerusalem nằm trong cuốn Tự thuật, 45-8. [xvi] X. Tự thuật, 22-6. [xvii] Đây là ước muốn ngài thường bày tỏ ở cuối các lá thư: “Ước gì Thiên Chúa ban cho chúng ta ân sủng để biết được thánh ý Ngài mà đem ra thực hiện”. [xviii] X. Bản khảo sát chung, 67, trong Hiến luật, tr. 97. [xix] Hiến luật, phần VII; xem Joseph Veale, “Ignatian criteria for choice of ministries”, The Way Supplement 55 (Spring 1986), tr. 77-88. [xx] X. Hiến luật, phần VII. [xxi] X. Jules J. Toner, sđd. [xxii] Pierre Favre, một bạn đường của I-nhã từ những ngày ở Paris, một bậc thầy về nhận định thần loại, là người được coi là người cho Linh Thao hay nhất trong số các bạn đường đầu tiên. Ngài đã bắt đầu viết nhật ký thiêng liêng của mình bằng một lời tạ ơn trích từ TV. 103, và một lời tri ân về điều ngài coi là món quà và ơn phúc chính yếu trong đời ngài và trong kinh nghiệm của ngài cho đến lúc ấy: xem Bienhereux Pierre Favre, Memorial, Michel de Certeau SJ dịch và biên tập (Paris: Desclee de Browser, 1960), tr. 105tt.

Ch.1 - Các Hình Ảnh Về I-Nhã Trích Sách Mắt Thấy Tai Nghe

NGƯỜI ANH HÙNG LÃNG TỬ

THEO ĐUỔI SỰ NGHIỆP GIÁO SĨ

NGƯỜI LỮ HÀNH

NGƯỜI RAO GIẢNG TIN MỪNG: TỪ MANRESA ĐẾN ROMA

NGƯỜI RAO GIẢNG TIN MỪNG: TẠI ROMA

KINH NGHIỆM CÁ NHÂN

Ch.1 - Các Hình Ảnh Về I-Nhã
Trích Sách Mắt Thấy Tai Nghe