|
Vị đạo sĩ hỏi
người học trò:
- Đâu là lằn
mức giữa đêm và ngày? Lúc nào ngày bắt đầu? Lúc nào đêm chấm dứt?
Người học
trò nhíu mày suy nghĩ. Vị đạo sĩ bảo người học trò vẽ lằn mức cho
ông ta biết, mặt trời mọc đến đâu là ngày, chia ranh giới lúc nào là
hết đêm.
Im lặng,
nhíu thêm đôi mày.
Thời gian
trôi qua. Không ngờ câu trả lời khó vậy. Người thanh niên thầm nhủ:
“Ta nhìn bình minh biết bao lần, thức dậy biết bao buổi sáng, mấy
mươi năm trong đời chưa một lần phân biệt: Lúc nào ngày bắt đầu, lúc
nào đêm chấm dứt?”
*
Khi viết
dòng này, tôi cũng mới chợt tỉnh câu hỏi của nhà đạo sĩ. Mấy mươi
năm làm người, chưa bao giờ nhìn buổi sáng hỏi chân trời lúc nào gọi
là ngày, hỏi lòng mình lúc mặt trời mọc đến đâu là hết đêm. Câu hỏi
không dễ trả lời.
Tôi đang ở
Kanniyakumari, cực nam của miền đất Ấn Độ, cũng gọi là Cape Comorin.
Nơi gặp nhau của ba dòng nước lớn, vịnh Bengal, Ấn Độ dương và biển
Arabian.
Tôi muốn đến
đây, mỏm đá sau cùng của Ấn Độ để nhìn ba dòng biển ấy gặp nhau và
nhìn mặt trời. Nhiều du khách tìm đến đây cũng vì lý do đó. Đứng
quay lưng lai lục địa, trước mặt là Ấn Độ dương, phía trái là vịnh
Bengal, phía phải là biển Arabian. Điều đặc biệt nơi đây, khi trăng
lên phía đông ở vịnh Bengal, mặt trời xuống phía tây bên biển
Arabian, cả hai đều tròng trành trên biển đối diện nhau. Đây là nét
đẹp của biển, của trăng, của mặt trời trên trái đất mà du khách gặp
cùng một lúc. Sóng nước dạt dào vô cùng tận. Bên đông trăng lên. Bên
tây mặt trời xuống. Dang hai cánh tay, ta sẽ hứng cả trăng và trời.
Lung linh,
một quả cầu tròn đỏ ối rực xuống biển cả. Du khách đến đây chiêm
ngưỡng mặt trời lặn. Tôi có mặt trong đám người đó chiều ngày mồng 5
tháng 4, năm 2001.
*
Sau thời
gian suy nghĩ, người học trò không sao vẽ được lằn mức giữa ngày và
đêm. Anh đánh bạo trả lời tôn sư:
- Thưa Thầy,
lúc mặt trời cho con đủ ánh sáng phân biệt được con chó khác con mèo,
đó là ngày.
Vị đạo sĩ
lắc đầu, hỏi người học trò:
- Phân biệt
con chó khác con mèo, nhưng đủ ánh sáng để phân biệt cành trúc khác
cành tre không?
Người học
trò im lặng chưa biết nói gì. Tôn sư anh ta lắc đầu nói tiếp:
- Đấy không
phải tiêu chuẩn phân biệt ngày và đêm con ạ. Đủ ánh sáng phân biệt
con chó với con mèo, nhưng bao nhiêu ánh sáng mới đủ phân biệt cây
trúc với cây tre? Vả lại gần bao nhiêu thì rõ để gọi là chó, xa bao
nhiêu là tối để có thể lẫn là mèo.
Sau cùng,
người học trò tự thú:
- Thưa Thầy,
từ lúc Thầy đặt câu hỏi con mới để ý khi mặt trời mọc. Con không vẽ
ranh giới được lúc nào ngày bắt đầu, lúc nào đêm kết thúc. Con thức
giấc mỗi sáng mà không biết lúc nào gọi là ngày, lúc nào hết đêm.
- Con ạ,
cuộc đời nhân gian đêm nhiều hơn ánh sáng. Người ta không tỉnh thức
nên sống trong đêm tối mà cứ ngỡ ban ngày. Người ta thức dậy mỗi
ngày mà không biết ngày bắt đầu lúc nào, làm sao gọi là thức dậy?
Người học
trò im lặng trong ý nghĩ riêng tư, hỏi nhà đạo sĩ:
- Thưa Thầy,
người ta không quả quyết được lúc nào đêm chấm dứt. Có phải ý Thầy
muốn nói, như thế, thức dậy cũng chưa chắc là hết bóng đêm không?
- Đúng thế,
con ạ. Thầy muốn dạy con hai điều. Điều thứ nhất, con đã phí phạm
biết bao bình minh, mấy mươi năm trong đời nhìn mặt trời mà không
biết đâu là ngày, đâu là đêm. Điều thứ hai, ngày tháng còn lại của
con, con phải trả lời câu hỏi của Thầy: Lúc nào ngày bắt đầu, lúc
nào đêm chấm dứt?
Bao nhiêu
năm thiền niệm trên ngọn núi này, ngày ngày Thầy nhìn mặt trời mọc
trên biển tìm câu trả lời. Thầy thức giấc nửa đêm trăn trở vì câu
hỏi ấy. Thầy ra ghềnh đá chờ ánh mặt trời, Thầy lấy hết tâm trí nhìn
bóng tối lui dần mà không vẽ nổi lằn ranh biên giới lúc nào ngày bắt
đầu, lúc nào đêm chấm dứt. Cho đến một ngày kia...
Nói đến đó
nhà đạo sĩ im lặng. Mắt ông ngời sáng, nhìn xa xôi về phía chân trời.
Người học trò lắng nghe.
*
Bạn thân mến,
có khi nào bạn nhìn mặt trời buổi sáng với câu hỏi của nhà đạo sĩ
kia chưa? Mặt trời chưa mọc mà hừng sáng, ta chưa gọi là ngày được,
vẫn còn bóng tối, ta bảo đó là hừng đông. Hừng đông là đã có chút
ánh sáng nên cũng không thể gọi là đêm được nữa. Từ cái mềm mại như
ngọn chuối non đến mầu xanh biếc của tàu chuối già, từ cái xanh nhẹ
của ngọn mạ đến màu già dặn của lúa, đâu là lằn mức phân biệt? Mặt
trời lên dần, vũ trụ ngái ngủ trở mình. Ta chưa gọi là ngày cho đến
khi cái ngái ngủ kia thành thức tỉnh. Ánh sáng làm cho cái mềm ẻo
của thời gian mơ hồ thành ngày. Nhưng đâu là biên cương giữa ngày và
đêm?
Ta thấy
trong cuộc đời dường như cũng thế. Đâu là tiếp nối giữa hạnh phúc và
đổ vỡ? Bao nhiêu hạnh phúc hôn nhân lúc ban đầu đẹp vậy mà ít năm
sau, ta nghe những chuyện buồn, ta ngỡ ngàng thở dài nghe bạn bè cho
hay tin, họ ly dị rồi. Đời mỗi người cũng thế. Có khi mình đang đặt
sai về những giá trị cuộc sống mà chẳng biết. Đến khi hối tiếc, đã
quá muộn màng. Đâu là biên giới của sắp sa ngã và sa ngã?
Không phân
biệt được lúc nào ngày bắt đầu, khi nào đêm chấm dứt, làm sao phân
biệt được lúc nào ngày chấm dứt và đêm sắp bắt đầu? Thứ đêm và ngày
trong ý nghĩa thiêng liêng. Làm sao phân biệt được khi nào hạnh phúc
đang phai mờ và đổ vỡ đang đến? Làm sao phân biệt lúc nào giá trị
thiêng liêng đang chấm dứt và giá trị trần thế đang lấn chiếm?
Có khi ngày
đang hết, đêm xuống dần mà không hay. Ta chần chừ, tưởng đời mình
còn dài, trước ngưỡng cửa hoàng hôn mà cứ gọi là ngày.
Có khi trước
bóng đêm mà ta thản nhiên, không phải ngày còn dài mà chỉ vì không
phân biệt được khi nào đêm bắt đầu.
Đường thiêng
liêng của linh hồn hay những chuyện tình cũng thế thôi. Họ không
biết lúc nào vào bóng đêm, vì không biết tâm tình mình đang đi về
đâu. Hoàng hôn mà ta cứ tưởng là ngày.
*
Đợi người
học trò thật yên tĩnh, nhà đạo sĩ nói với môn sinh ông ta:
- Con ạ,
thật sự không thể vẽ lằn mức được lúc nào ngày bắt đầu, lúc nào đêm
chấm dứt!
Người học
trò như ngạc nhiên, chăm chú lắng nghe. Tôn sư ôn tồn xác định lần
nữa câu nói của ông bằng cách cắt nghĩa cho người học trò:
- Không thể
phân biệt được biên giới giữa đêm và ngày cũng như không phân biệt
được bao nhiêu của cải là hạnh phúc, thiếu bao nhiêu là chưa đủ!
Ngập ngừng
đôi giây, vị đạo sĩ nói như lời tâm sự thân tình với học trò mình:
- Thách đố
bởi câu hỏi khi nào ngày bắt đầu, lúc nào đêm chấm dứt, Thầy mải mê
đi tìm trong văn chương triết học, trong thần bí niệm tu, cho đến
một ngày biết mình không còn sống bao lâu mà vẫn không tìm được câu
trả lời. Lúc đó Thầy buồn khôn tả, biết mình nhỏ bé trước biển cả và
mặt trời. Thầy cúi đầu xin Thượng Đế cho Thầy được chết bình an.
Thầy xin Thượng Đế cất đi câu hỏi đã dằn vặt Thầy. Thầy không còn
cách nào trả lời câu hỏi ấy. Trong văn chương triết học, Thầy đã
thất vọng, trong thần bí niệm tu, Thầy đã ráng sức cả đời. Càng suy
nghĩ càng thấy mình nhỏ bé. Sau cùng,Thầy chỉ còn biết xin Thượng Đế
thương xót, đừng hỏi nữa cho tâm hồn Thầy thảnh thơi.
- Khi nào
ngày bắt đầu, lúc nào đêm chấm dứt?
Không trả
lời được con ạ. Đâu ngờ, chính lúc Thầy xin Thượng Đế cất câu hỏi ấy
đi, Ngài lại trả lời cho Thầy. Một ánh sáng êm dịu vô ngần nhẹ nhàng
đậu xuống linh hồn Thầy, cho Thầy một trí hiểu đơn sơ, một niềm vui
kín đáo, một năng lực sống trọn vẹn vì một khám phá: Đời quá đẹp.
Nói tới đó,
nhà đạo sĩ như phiêu du vào một vùng trời rất đỗi bình an. Người học
trò chăm chú kỹ hơn, lắng nghe:
- Con ạ,
Thượng Đế nói trong linh hồn Thầy rằng, lúc nào Thầy nhìn con, thấy
bóng dáng Thượng Đế trong con, lúc nào Thầy nhìn ai cũng chỉ thấy là
bạn hữu, đó là ngày! Lúc nào Thầy nhìn người tức giận, ghét bỏ, tham
lam, thù hận, đấy là đêm!
Ánh sáng
phân biệt đêm và ngày là lòng từ ái nhân hậu. Đi giữa ban ngày trong
trái tim trĩu nặng, vẫn là đêm, con ạ. Ngày và đêm không thể phân
biệt bằng ánh sáng vật lý, chỉ có lòng từ ái bao dung.
Ông nhìn
người học trò rất đỗi nhân ái mến yêu. Từ từ nhắm mắt. Im lặng, linh
thiêng và bình an, ông lặng lẽ xuôi hồn về thế giới bên kia.
Ông đã chết.
Ông về với
ánh sáng, nơi chỉ có ngày, không còn đêm nữa. Ông ra đi, để lại cho
người học trò câu trả lời lúc nào là đêm, lúc nào ngày bắt đầu.
*
Người học
trò vĩnh viễn xa tôn sư. Vị đạo sĩ chết bình an sau khi để lại cho
người học trò ánh sáng mà ông đã kiếm tìm.
Ngày đó anh
ta vui mừng vì được câu trả lời không phải vất vả tìm kiếm cả một
đời như tôn sư anh. Xa Thầy, người học trò cắp sách vào đời. Chả bao
lâu sau khi tôn sư chết, một chiều nọ nhìn mặt trời lặn xuống biển,
một sáng kia thấy mặt trời mọc trên đầu núi, nhìn lại câu trả lời
của Thầy, anh bất giác nhận thấy đấy chỉ là tìm kiếm của riêng Thầy.
- Đâu là câu
trả lời của riêng ta?
Anh tự hỏi
vậy. Nếu lòng nhân ái bao dung là ánh sáng phân biệt đêm và ngày, ta
có lòng nhân ái không? Câu chuyện hạnh phúc riêng linh hồn ta, ngày
đang bắt đầu hay đêm đang bắt đầu?
Nhìn ánh
bình minh sắp lên, trên triền núi đá sương đêm đang mờ mờ tan. Lúc
nào ngày tâm linh bắt đầu, lúc nào đêm thiêng liêng chấm dứt?
Nghĩ đến câu
trả lời của tôn sư: - “Ánh sáng phân biệt đêm và ngày là lòng từ ái
nhân hậu hay oán thù nhỏ nhen. Đi giữa ban ngày trong trái tim trĩu
nặng, vẫn là đêm, con ạ. Ngày và đêm không thể phân biệt bằng ánh
sáng vật lý, chỉ có lòng từ ái bao dung”, anh ta phân vân hỏi lòng:
- Đó là câu
trả lời của Thầy. Thầy đã đem một đời tìm câu trả lời ấy. Còn câu
chuyện hạnh phúc riêng linh hồn ta, ngày đang bắt đầu hay đêm đang
bắt đầu?
Anh tưởng
rằng Thầy đã trả lời giùm. Không thể phân biệt được lúc nào ngày bắt
đầu, lúc nào đêm chấm dứt bằng ánh mặt trời, mà bằng bao dung của
con tim. Ngày ấy anh chợt vui vì câu trả lời không cần tìm kiếm.
Nhưng nỗi nhẹ nhàng của tấm lòng lịm tắt ngay. Thầy hiểu thế trong
trái tim và cuộc sống của Thầy. Còn chính ta, lòng ta có bao dung và
ngày có bắt đầu? Câu trả lời của Thầy chỉ là gợi ý cho trí hiểu, còn
chính ta, đời ta là ngày bắt đầu hay ngày đang chấm dứt? Ta phải tìm
câu trả lời cho riêng ta.
Anh lại trăn
trở, câu hỏi ấy không đơn giản, và biết mình sẽ phải đem theo cả đời
để trả lời câu hỏi ấy.
Vị đạo sĩ đã
bỏ những ngày thách đố chính mình ngồi nhìn hoàng hôn, bỏ những ngày
dõi theo ánh bình minh. Ông quay về tìm ánh sáng trong cõi lòng. Tìm
được rồi, ông bình an bỏ luôn cõi đời bước vào ngày ngàn thu vĩnh
cửu. Nơi chỉ còn ánh sáng không còn đêm.
Rồi tôi cũng
từ giã vùng biển Comorin. trên chuyến xe đò về hướng Bắc tôi sẽ bỏ
lại biển cả và mặt trời. Tôi biết ngày mai, rồi tiếp tục ngày mai
nữa, thế kỷ nữa và nhiều thế kỷ nữa, du khách sẽ kéo nhau ra mỏm đá
này nhìn mặt trời. Trong trái tim mỗi đời người, trong chuyện tình
cuộc sống của họ, ngày đang bắt đầu hay đêm đang bắt đầu?
Ngày mai tôi
lên đường. Đến lúc tôi phải bỏ lại biển cả và mặt trời, bỏ lại ghềnh
đá và dòng nước, giữ lại trong tâm tư thôi vì nếu không, làm sao
tiếp tục được cuộc hành trình.
Ấn Độ tháng
4, 2001
(Trích tập
Những Trang Nhật Ký Của Một Linh Mục)
|
