|
Vị đạo sĩ hỏi
người học tṛ:
- Đâu là lằn
mức giữa đêm và ngày? Lúc nào ngày bắt đầu? Lúc nào đêm chấm dứt?
Người học
tṛ nhíu mày suy nghĩ. Vị đạo sĩ bảo người học tṛ vẽ lằn mức cho
ông ta biết, mặt trời mọc đến đâu là ngày, chia ranh giới lúc nào là
hết đêm.
Im lặng,
nhíu thêm đôi mày.
Thời gian
trôi qua. Không ngờ câu trả lời khó vậy. Người thanh niên thầm nhủ:
“Ta nh́n b́nh minh biết bao lần, thức dậy biết bao buổi sáng, mấy
mươi năm trong đời chưa một lần phân biệt: Lúc nào ngày bắt đầu, lúc
nào đêm chấm dứt?”
*
Khi viết
ḍng này, tôi cũng mới chợt tỉnh câu hỏi của nhà đạo sĩ. Mấy mươi
năm làm người, chưa bao giờ nh́n buổi sáng hỏi chân trời lúc nào gọi
là ngày, hỏi ḷng ḿnh lúc mặt trời mọc đến đâu là hết đêm. Câu hỏi
không dễ trả lời.
Tôi đang ở
Kanniyakumari, cực nam của miền đất Ấn Độ, cũng gọi là Cape Comorin.
Nơi gặp nhau của ba ḍng nước lớn, vịnh Bengal, Ấn Độ dương và biển
Arabian.
Tôi muốn đến
đây, mỏm đá sau cùng của Ấn Độ để nh́n ba ḍng biển ấy gặp nhau và
nh́n mặt trời. Nhiều du khách t́m đến đây cũng v́ lư do đó. Đứng
quay lưng lai lục địa, trước mặt là Ấn Độ dương, phía trái là vịnh
Bengal, phía phải là biển Arabian. Điều đặc biệt nơi đây, khi trăng
lên phía đông ở vịnh Bengal, mặt trời xuống phía tây bên biển
Arabian, cả hai đều tṛng trành trên biển đối diện nhau. Đây là nét
đẹp của biển, của trăng, của mặt trời trên trái đất mà du khách gặp
cùng một lúc. Sóng nước dạt dào vô cùng tận. Bên đông trăng lên. Bên
tây mặt trời xuống. Dang hai cánh tay, ta sẽ hứng cả trăng và trời.
Lung linh,
một quả cầu tṛn đỏ ối rực xuống biển cả. Du khách đến đây chiêm
ngưỡng mặt trời lặn. Tôi có mặt trong đám người đó chiều ngày mồng 5
tháng 4, năm 2001.
*
Sau thời
gian suy nghĩ, người học tṛ không sao vẽ được lằn mức giữa ngày và
đêm. Anh đánh bạo trả lời tôn sư:
- Thưa Thầy,
lúc mặt trời cho con đủ ánh sáng phân biệt được con chó khác con mèo,
đó là ngày.
Vị đạo sĩ
lắc đầu, hỏi người học tṛ:
- Phân biệt
con chó khác con mèo, nhưng đủ ánh sáng để phân biệt cành trúc khác
cành tre không?
Người học
tṛ im lặng chưa biết nói ǵ. Tôn sư anh ta lắc đầu nói tiếp:
- Đấy không
phải tiêu chuẩn phân biệt ngày và đêm con ạ. Đủ ánh sáng phân biệt
con chó với con mèo, nhưng bao nhiêu ánh sáng mới đủ phân biệt cây
trúc với cây tre? Vả lại gần bao nhiêu th́ rơ để gọi là chó, xa bao
nhiêu là tối để có thể lẫn là mèo.
Sau cùng,
người học tṛ tự thú:
- Thưa Thầy,
từ lúc Thầy đặt câu hỏi con mới để ư khi mặt trời mọc. Con không vẽ
ranh giới được lúc nào ngày bắt đầu, lúc nào đêm kết thúc. Con thức
giấc mỗi sáng mà không biết lúc nào gọi là ngày, lúc nào hết đêm.
- Con ạ,
cuộc đời nhân gian đêm nhiều hơn ánh sáng. Người ta không tỉnh thức
nên sống trong đêm tối mà cứ ngỡ ban ngày. Người ta thức dậy mỗi
ngày mà không biết ngày bắt đầu lúc nào, làm sao gọi là thức dậy?
Người học
tṛ im lặng trong ư nghĩ riêng tư, hỏi nhà đạo sĩ:
- Thưa Thầy,
người ta không quả quyết được lúc nào đêm chấm dứt. Có phải ư Thầy
muốn nói, như thế, thức dậy cũng chưa chắc là hết bóng đêm không?
- Đúng thế,
con ạ. Thầy muốn dạy con hai điều. Điều thứ nhất, con đă phí phạm
biết bao b́nh minh, mấy mươi năm trong đời nh́n mặt trời mà không
biết đâu là ngày, đâu là đêm. Điều thứ hai, ngày tháng c̣n lại của
con, con phải trả lời câu hỏi của Thầy: Lúc nào ngày bắt đầu, lúc
nào đêm chấm dứt?
Bao nhiêu
năm thiền niệm trên ngọn núi này, ngày ngày Thầy nh́n mặt trời mọc
trên biển t́m câu trả lời. Thầy thức giấc nửa đêm trăn trở v́ câu
hỏi ấy. Thầy ra ghềnh đá chờ ánh mặt trời, Thầy lấy hết tâm trí nh́n
bóng tối lui dần mà không vẽ nổi lằn ranh biên giới lúc nào ngày bắt
đầu, lúc nào đêm chấm dứt. Cho đến một ngày kia...
Nói đến đó
nhà đạo sĩ im lặng. Mắt ông ngời sáng, nh́n xa xôi về phía chân trời.
Người học tṛ lắng nghe.
*
Bạn thân mến,
có khi nào bạn nh́n mặt trời buổi sáng với câu hỏi của nhà đạo sĩ
kia chưa? Mặt trời chưa mọc mà hừng sáng, ta chưa gọi là ngày được,
vẫn c̣n bóng tối, ta bảo đó là hừng đông. Hừng đông là đă có chút
ánh sáng nên cũng không thể gọi là đêm được nữa. Từ cái mềm mại như
ngọn chuối non đến mầu xanh biếc của tàu chuối già, từ cái xanh nhẹ
của ngọn mạ đến màu già dặn của lúa, đâu là lằn mức phân biệt? Mặt
trời lên dần, vũ trụ ngái ngủ trở ḿnh. Ta chưa gọi là ngày cho đến
khi cái ngái ngủ kia thành thức tỉnh. Ánh sáng làm cho cái mềm ẻo
của thời gian mơ hồ thành ngày. Nhưng đâu là biên cương giữa ngày và
đêm?
Ta thấy
trong cuộc đời dường như cũng thế. Đâu là tiếp nối giữa hạnh phúc và
đổ vỡ? Bao nhiêu hạnh phúc hôn nhân lúc ban đầu đẹp vậy mà ít năm
sau, ta nghe những chuyện buồn, ta ngỡ ngàng thở dài nghe bạn bè cho
hay tin, họ ly dị rồi. Đời mỗi người cũng thế. Có khi ḿnh đang đặt
sai về những giá trị cuộc sống mà chẳng biết. Đến khi hối tiếc, đă
quá muộn màng. Đâu là biên giới của sắp sa ngă và sa ngă?
Không phân
biệt được lúc nào ngày bắt đầu, khi nào đêm chấm dứt, làm sao phân
biệt được lúc nào ngày chấm dứt và đêm sắp bắt đầu? Thứ đêm và ngày
trong ư nghĩa thiêng liêng. Làm sao phân biệt được khi nào hạnh phúc
đang phai mờ và đổ vỡ đang đến? Làm sao phân biệt lúc nào giá trị
thiêng liêng đang chấm dứt và giá trị trần thế đang lấn chiếm?
Có khi ngày
đang hết, đêm xuống dần mà không hay. Ta chần chừ, tưởng đời ḿnh
c̣n dài, trước ngưỡng cửa hoàng hôn mà cứ gọi là ngày.
Có khi trước
bóng đêm mà ta thản nhiên, không phải ngày c̣n dài mà chỉ v́ không
phân biệt được khi nào đêm bắt đầu.
Đường thiêng
liêng của linh hồn hay những chuyện t́nh cũng thế thôi. Họ không
biết lúc nào vào bóng đêm, v́ không biết tâm t́nh ḿnh đang đi về
đâu. Hoàng hôn mà ta cứ tưởng là ngày.
*
Đợi người
học tṛ thật yên tĩnh, nhà đạo sĩ nói với môn sinh ông ta:
- Con ạ,
thật sự không thể vẽ lằn mức được lúc nào ngày bắt đầu, lúc nào đêm
chấm dứt!
Người học
tṛ như ngạc nhiên, chăm chú lắng nghe. Tôn sư ôn tồn xác định lần
nữa câu nói của ông bằng cách cắt nghĩa cho người học tṛ:
- Không thể
phân biệt được biên giới giữa đêm và ngày cũng như không phân biệt
được bao nhiêu của cải là hạnh phúc, thiếu bao nhiêu là chưa đủ!
Ngập ngừng
đôi giây, vị đạo sĩ nói như lời tâm sự thân t́nh với học tṛ ḿnh:
- Thách đố
bởi câu hỏi khi nào ngày bắt đầu, lúc nào đêm chấm dứt, Thầy mải mê
đi t́m trong văn chương triết học, trong thần bí niệm tu, cho đến
một ngày biết ḿnh không c̣n sống bao lâu mà vẫn không t́m được câu
trả lời. Lúc đó Thầy buồn khôn tả, biết ḿnh nhỏ bé trước biển cả và
mặt trời. Thầy cúi đầu xin Thượng Đế cho Thầy được chết b́nh an.
Thầy xin Thượng Đế cất đi câu hỏi đă dằn vặt Thầy. Thầy không c̣n
cách nào trả lời câu hỏi ấy. Trong văn chương triết học, Thầy đă
thất vọng, trong thần bí niệm tu, Thầy đă ráng sức cả đời. Càng suy
nghĩ càng thấy ḿnh nhỏ bé. Sau cùng,Thầy chỉ c̣n biết xin Thượng Đế
thương xót, đừng hỏi nữa cho tâm hồn Thầy thảnh thơi.
- Khi nào
ngày bắt đầu, lúc nào đêm chấm dứt?
Không trả
lời được con ạ. Đâu ngờ, chính lúc Thầy xin Thượng Đế cất câu hỏi ấy
đi, Ngài lại trả lời cho Thầy. Một ánh sáng êm dịu vô ngần nhẹ nhàng
đậu xuống linh hồn Thầy, cho Thầy một trí hiểu đơn sơ, một niềm vui
kín đáo, một năng lực sống trọn vẹn v́ một khám phá: Đời quá đẹp.
Nói tới đó,
nhà đạo sĩ như phiêu du vào một vùng trời rất đỗi b́nh an. Người học
tṛ chăm chú kỹ hơn, lắng nghe:
- Con ạ,
Thượng Đế nói trong linh hồn Thầy rằng, lúc nào Thầy nh́n con, thấy
bóng dáng Thượng Đế trong con, lúc nào Thầy nh́n ai cũng chỉ thấy là
bạn hữu, đó là ngày! Lúc nào Thầy nh́n người tức giận, ghét bỏ, tham
lam, thù hận, đấy là đêm!
Ánh sáng
phân biệt đêm và ngày là ḷng từ ái nhân hậu. Đi giữa ban ngày trong
trái tim trĩu nặng, vẫn là đêm, con ạ. Ngày và đêm không thể phân
biệt bằng ánh sáng vật lư, chỉ có ḷng từ ái bao dung.
Ông nh́n
người học tṛ rất đỗi nhân ái mến yêu. Từ từ nhắm mắt. Im lặng, linh
thiêng và b́nh an, ông lặng lẽ xuôi hồn về thế giới bên kia.
Ông đă chết.
Ông về với
ánh sáng, nơi chỉ có ngày, không c̣n đêm nữa. Ông ra đi, để lại cho
người học tṛ câu trả lời lúc nào là đêm, lúc nào ngày bắt đầu.
*
Người học
tṛ vĩnh viễn xa tôn sư. Vị đạo sĩ chết b́nh an sau khi để lại cho
người học tṛ ánh sáng mà ông đă kiếm t́m.
Ngày đó anh
ta vui mừng v́ được câu trả lời không phải vất vả t́m kiếm cả một
đời như tôn sư anh. Xa Thầy, người học tṛ cắp sách vào đời. Chả bao
lâu sau khi tôn sư chết, một chiều nọ nh́n mặt trời lặn xuống biển,
một sáng kia thấy mặt trời mọc trên đầu núi, nh́n lại câu trả lời
của Thầy, anh bất giác nhận thấy đấy chỉ là t́m kiếm của riêng Thầy.
- Đâu là câu
trả lời của riêng ta?
Anh tự hỏi
vậy. Nếu ḷng nhân ái bao dung là ánh sáng phân biệt đêm và ngày, ta
có ḷng nhân ái không? Câu chuyện hạnh phúc riêng linh hồn ta, ngày
đang bắt đầu hay đêm đang bắt đầu?
Nh́n ánh
b́nh minh sắp lên, trên triền núi đá sương đêm đang mờ mờ tan. Lúc
nào ngày tâm linh bắt đầu, lúc nào đêm thiêng liêng chấm dứt?
Nghĩ đến câu
trả lời của tôn sư: - “Ánh sáng phân biệt đêm và ngày là ḷng từ ái
nhân hậu hay oán thù nhỏ nhen. Đi giữa ban ngày trong trái tim trĩu
nặng, vẫn là đêm, con ạ. Ngày và đêm không thể phân biệt bằng ánh
sáng vật lư, chỉ có ḷng từ ái bao dung”, anh ta phân vân hỏi ḷng:
- Đó là câu
trả lời của Thầy. Thầy đă đem một đời t́m câu trả lời ấy. C̣n câu
chuyện hạnh phúc riêng linh hồn ta, ngày đang bắt đầu hay đêm đang
bắt đầu?
Anh tưởng
rằng Thầy đă trả lời giùm. Không thể phân biệt được lúc nào ngày bắt
đầu, lúc nào đêm chấm dứt bằng ánh mặt trời, mà bằng bao dung của
con tim. Ngày ấy anh chợt vui v́ câu trả lời không cần t́m kiếm.
Nhưng nỗi nhẹ nhàng của tấm ḷng lịm tắt ngay. Thầy hiểu thế trong
trái tim và cuộc sống của Thầy. C̣n chính ta, ḷng ta có bao dung và
ngày có bắt đầu? Câu trả lời của Thầy chỉ là gợi ư cho trí hiểu, c̣n
chính ta, đời ta là ngày bắt đầu hay ngày đang chấm dứt? Ta phải t́m
câu trả lời cho riêng ta.
Anh lại trăn
trở, câu hỏi ấy không đơn giản, và biết ḿnh sẽ phải đem theo cả đời
để trả lời câu hỏi ấy.
Vị đạo sĩ đă
bỏ những ngày thách đố chính ḿnh ngồi nh́n hoàng hôn, bỏ những ngày
dơi theo ánh b́nh minh. Ông quay về t́m ánh sáng trong cơi ḷng. T́m
được rồi, ông b́nh an bỏ luôn cơi đời bước vào ngày ngàn thu vĩnh
cửu. Nơi chỉ c̣n ánh sáng không c̣n đêm.
Rồi tôi cũng
từ giă vùng biển Comorin. trên chuyến xe đ̣ về hướng Bắc tôi sẽ bỏ
lại biển cả và mặt trời. Tôi biết ngày mai, rồi tiếp tục ngày mai
nữa, thế kỷ nữa và nhiều thế kỷ nữa, du khách sẽ kéo nhau ra mỏm đá
này nh́n mặt trời. Trong trái tim mỗi đời người, trong chuyện t́nh
cuộc sống của họ, ngày đang bắt đầu hay đêm đang bắt đầu?
Ngày mai tôi
lên đường. Đến lúc tôi phải bỏ lại biển cả và mặt trời, bỏ lại ghềnh
đá và ḍng nước, giữ lại trong tâm tư thôi v́ nếu không, làm sao
tiếp tục được cuộc hành tŕnh.
Ấn Độ tháng
4, 2001
(Trích tập
Những Trang Nhật Kư Của Một Linh Mục)
|
